________________
આરબોનો ધર્મ
૧૧ દરેક કબીલાનો પોતાનો એક અલગ દેવ હતો. કોઈનો લાકડાનો, કોઈનો પથ્થરનો, કોઈનો પિત્તળનો, કોઈનો તાંબાનો અને કોઈનો ગૂંદેલા લોટનો. કોઈ દેવનું સ્વરૂપ પુરુષનું, કોઈનું સ્ત્રીનું, કોઈનું કોઈ જાનવરનું અને કોઈનું ઝાડનું હતું અને કોઈનું તો કશા ઘાટડોળ વગરનું હતું. બે કબીલાઓ વચ્ચે લડાઈ થતી તો તે તેમના દેવોની પણ લડાઈ મનાતી. અને કોઈ કોઈ વાર તેઓ માણસોની પેઠે બીજાના દેવોને પણ કેદ કરીને લઈ આવતા. દુનિયાની બીજી પુરાણી જાતિઓ જે રીતે દેવદેવીઓની પૂજા કરતી તે જ રીતે આખા અરબસ્તાનમાં પણ અગણિત દેવદેવીઓની પૂજા કરવામાં આવતી હતી. આ દેવદેવીઓ આગળ પશુનો ભોગ પણ આપવામાં આવતો. કોઈક દેવની આગળ મનુષ્યનો પણ ભોગ અપાતો. અને કોઈ તો પોતાના દીકરાને પોતાને હાથે વધેરીને પોતાના દેવને ચડાવતા. ઘણા દેવો એવા પણ હતા જેમને કેટલાયે કબીલા અથવા લગભગ બધા આરબો માનતા અને પૂજતા હતા. તેમાં સૌથી પ્રખ્યાત “લાત’, ‘ઉઝઝા’ અને ‘મનાત નામની ત્રણ દેવીઓ હતી. એ ત્રણેનાં જુદાં જુદાં મંદિર હતાં. એ જાતનાં બીજાં પણ કેટલાંય દેવદેવીઓનાં નામો તે જમાનાનાં પુસ્તકોમાં મળે છે. કાબાની અંદર પણ વરસના ૩૬૦ દિવસનાં ૩૬૦ દેવદેવીઓ હતાં. તેમાં સૌથી મોટો હોબલ’ નામનો એક દેવ હતો. આ દેવતાઓ ઉપરાંત પોતાના પ્રકાશ અને તેજથી દિવસે ગરમી આપનાર અને રાત્રે રસ્તો દેખાડનારા સૂર્ય, ચંદ્ર તથા કેટલાક તારાઓની પણ તેઓ પૂજા કરતા.
આ હજારો દેવદેવીઓ સિવાય સર્વના માલિક એક પરમાત્માના મંદિરનો ઉલ્લેખ કયાંય નથી મળતો. ઘણાખરા આરબોની કલ્પના આ દેવદેવીઓથી આગળ જઈ શકતી નહોતી. પરંતુ એમ પણ જણાઈ આવે છે કે તેમાં કેટલાક એવા લોકો પણ હતા જેઓ બધા દેવતાઓની ઉપર સર્વના માલિક એક પરમાત્માને પણ માનતા હતા. તેને તેઓ ‘અલલાહ તાલા” કહેતા હતા; અને માનતા કે તે “અલ્લાહ તાલાના હાથ નીચે જુદાં જુદાં દેવદેવીઓ દુનિયાનું બધું કામકાજ
