________________
હજરત મહંમદ અને ઇસ્લામ તે જ્યારે પોતાની ભલી ભોળી દીકરીને જીવતી દાટવા લઈ ગયો હતો, અને ખાડો ખોદતાં બાપાની દાઢીમાં ઊડેલી ધૂળ જોઈને તે સાફ કરવા દીકરીએ પોતાના નાનકડા નાજુક હાથ લંબાવ્યા હતા ત્યારે.
માબાપની મિલકતમાં છોકરીઓને કંઈ ભાગ મળતો નહીં, એટલું જ નહીં પણ જ્યારે કોઈ માણસ મરણ પામતો ત્યારે તેની બીજી બધી મિલકત સાથે તેની સ્ત્રીઓને પણ તેના વારસની મિલકત ગણવામાં આવતી. આ બૂરા રિવાજને કારણે આરબોમાં તે સમયે ઓરમાન મા સાથે લગ્ન કરવાનો રિવાજ હતો. એક પુરુષને એકીસાથે કેટલીયે પત્નીઓ અને એક સ્ત્રીને એકીસાથે કેટલાયે પતિ, એમ બંને રિવાજો હતા. અને પતિ કે પત્નીની સંખ્યાની બાબતમાં કશો પ્રતિબંધ નહોતો. લગ્નના જાતજાતના રિવાજ હતા. લગ્નબંધન એ ધર્મનું બંધન નહોતું મનનું. પુરુષ ઇચ્છે ત્યારે પોતાની સ્ત્રીને તલાક (છૂટાછેડા આપી શકતો અથવા તજી શકતો હતો. આ પ્રમાણે તજાયેલી સ્ત્રી કોઈ બીજા સાથે લગ્ન કરી શકતી. ઉમે ખરીજા નામની એક સ્ત્રીનો ઉલ્લેખ તે સમયમાં મળે છે. તેણે એક પછી એક ચાળીસ પુરુષો સાથે લગ્ન કર્યું હતું. આડા વ્યવહારને તે લોકો અભિમાનની વધુ માનતા અને પોતાના દુરાચારોની કશી શરમ વિના ખુલ્લંખુલ્લી શેખી કરતા.
ખજૂરીના ઝાડની અરબસ્તાનમાં ખોટ નહોતી. એટલે દારૂ પીવાનો રિવાજ એટલી વધી પડ્યો હતો કે ઘણી વાર લોકો બહુ દારૂ પીવાથી જ મરણ પામતા. દારૂની જોડે જુગાર હોય જ. કોઈ કોઈ આરબ જુગારમાં પોતાનું સર્વસ્વ હાર્યા પછી પોતાની જાતને પણ હોડમાં મૂકી દેતા અને હારી જતા તો જીતનારના સદાને માટે ગુલામ બની જતા.
મક્કા અને તેની આસપાસના કેટલાક કબીલા સેંકડો વરસથી વેપાર કરતા આવ્યા હતા અને તેનાથી જ પોતાનું ગુજરાન ચલાવતા હતા. મદીના અને બીજી કેટલીક જગ્યાના લોકો થોડીઘણી ખેતીવાડી પણ કરતા હતા. હેજાઝ બહારના પણ કેટલાક ભાગોમાં ક્યાંક ક્યાંક વેપાર કે ખેતીવાડી થતાં હતાં. પણ આરબોનો સામાન્ય ધંધો કેવળ ઊંટ, બકરાં અને ઘોડા વગેરે ચરાવવાનો હતો. બીજા કબીલાવાળ:ઓને અથવા રણમાંથી જતા વેપારી કાફલાઓને લૂંટી લેવા, તેને આ લોકો પોતાનો