________________
આરબોની રહેણીકરણી
આ આપસની લડાઈઓમાં જે પુરુષો, સ્ત્રીઓ કે બાળકોને કેદ પકડવામાં આવતાં તેમને ગુલામોની પેઠે રાખવામાં આવતાં. ગુલામો પ્રત્યે આ લોકોનું વર્તન બહુ જ ખરાબ હતું. તેમને જાનવરોની પેઠે બજારમાં વેચવામાં આવતાં. કોઈ ગુલામને મારી નાખવામાં આવે તો તેને માટે કર્યાંય કશી સજા નહોતી. ગુલામ સ્ત્રીઓને ઘણુંખરું ગાવાનાચવાનું શીખવવામાં આવતું અને પછી તેમના પ્રત્યે વેશ્યાઓ જેવું વર્તન રાખવામાં આવતું. કોઈ કોઈ વાર તો તેમનો માલિક તેમની પાસે તેવો ધંધો કરાવીને પૈસા કમાતો.
આવી સ્થિતિમાં જુદા જુદા કબીલાઓમાં પરસ્પર પ્રેમ, મેળ કે એકતાની આશા રાખવી એ બહુ મુશ્કેલ હતું.
તે સમયના આરબોનું સ્ત્રીઓ પ્રત્યેનું વર્તન બહુ ખરાબ હતું. જૂના જમાનાના રજપૂતોની પેઠે તે સમયના આરબો કોઈને પોતાનો જમાઈ માનવો કે દીકરીના બાપ હોવું, તેને બહુ શરમની વાત માનતા. છોકરીઓને જીવતી દાટી દેવાનો રિવાજ બહુ સાધારણ હતો. કયાંક કયાંક તો સ્ત્રીને બાળક અવતરવાનું હોય ત્યારે ત્યાં જ તેની પાસે એક ખાડો ખોદી રાખવામાં આવતો. પુત્ર જન્મે તો તે ખાડો માટીથી પૂરી દેવામાં આવતો, અને છોકરી આવે તો તેને તે ખાડામાં નાખીને ઉપરથી માટી પૂરી દેવામાં આવતી. કોઈ કોઈ જગ્યાએ છોકરી પાંચ વરસની થાય ત્યારે તેનો બાપ એક દિવસ તેની મા પાસે જઈને કહેતો – ‘દીકરીને નવાં નવાં કપડાં પહેરાવીને અાર-તેલ લગાવો એટલે હું તેને તેની માતાઓ પાસે (મોસાળ) પહોંચાડી આવું.’ પછી તે છોકરીને વસ્તીની બહાર એક ખાડા પાસે લઈ જતો. છોકરીને ખાડાની પાળ પર ઊભી રાખીને તેને નીચે જાવા કહેતો અને પછી તેને ઓચિંતો ધક્કો મારીને ખાડામાં ધકેલી પાડતો અને પોતાને હાથે માટી પૂરી દેતો. આરોમાં તે દિવસોમાં એક કહેવત પ્રખ્યાત હતી : “સૌથી સારો જમાઈ કબર છે.'
આ રિવાજની કઠોરતા કદી કદી આરબોના દિલમાં પણ ખૂંચતી એમ જણાય છે. એમ કહેવાય છે કે ઉસ્માન નામના એક આરબની આંખમાંથી જિંદગીમાં કેવળ એક જ વાર આંસુ ટપકતાં જણાયાં હતાં :