________________
ગંગા ગટરમાં
૭૧ વાત એવી જોઈ કે મારે આતમ કકળી ઊઠ્યો. જરા બાજુમાં આવો તે કહું. કોઈ ગરીબની લાજનાં લૂગડાં જાહેરમાં ફેંદવાં સારાં નહિ, આ તમારા મશીનને હું મશીન નથી ભાળતા, પણ દૈત્ય દેખું છું.”
સુમનને અસંસ્કારી લાગતા રૂપામાં સંસ્કાર ભરેલા લાગ્યા. એણે રૂપાને પિતાના ઘરમાં બોલાવ્યા ને બધી વાત ચેખા શબ્દોમાં કહેવા આગ્રહ કર્યો.
રૂપ કહે : “વાત કરતાં દિલ માનતું નથી, પણ તમે તે સગા ભાઈ જેવા છો. સાહેબ, તમે ઘંટી–પાણીને ધંધે ભંગાવ્યો એટલે આ ગામની કેટલીક વિધવાઓને શહેર ભણી મે કરવું પડ્યું. તમારા પૈસે શહેરમાં ભણવા ગયેલા શહેરીઓએ એમને શહેરનો રસ્તો ચીં. બિચારી કાઈ ઘરબાર છોડવા ચાહતી ન હતી, પણ પેટમાં સવા વૈતને ખાડે એટલે કરે પણ શું ? મને કમને ચાર-પાંચ જણી શહેરમાં કમાવા ગઈ.
એમાં અમારી નાતની એક સ્ત્રી હતી. નામ એનું ગંગા. નાનપણમાં ઢેરમાં જાતાં અમારી વચ્ચે પ્રીત થયેલી. પણ અમારાં મા-બાપે અમને બીજે વરાવ્યાં. ગંગા સાસરે ગઈ ત્યારે મારગમાં હું મળે. એ કહે : “રૂપા, હવે તું મારો ભાઈ થયો. ફિકર કરીશ નહિ. સાચી પ્રીત ભાઈબેનની. વીરા–વીરીની પ્રીતે જીવશું છે !”
પરમુની મરજી હશે તે ગંગાને ધણી મરી ગયો. એ વિધવા થઈને અમારા ગામમાં આવી. ઘણાએ એને નાતરે જવા કહ્યું, પણ એ મારા પરની પ્રીતને કારણે ક્યાંય ન ગઈ! ધળી દૂધ રાત ને કેશુડાથી રંગાયેલા વગડામાં અમે સાથે ફર્યા, પણ રૂંવાડામાં કામ કે? મનના મેલની વાત કેવી? સતિયાની વાતો માંડીએ ને લહેર કરીએ. એ મને કહેઃ “રૂપા, ભલે કઈ આપણને ન દેખતું હોય, પણ ભગવાન તે દેખે છે ને !' ખાંડાની ધારે અમે સતિયાં રહ્યાં. પણ આ મશીન આવતાં એને ધધ તૂટો. ભૂખે મરતી ગંગા નછૂટકે શહેરમાં ગઈ
