________________
કંચન ને કામિની અલ્યા સાંઢયુનું તો નથી ને?”
અરે હેાય ? મારા સમ, ને પછી ધીરેથી રૂપિ કહે, “ગોરી ગેરી ગધેડીનું છે !'
સાંય, ગાય, ઘોડી કે ગધેડી–જે કહો તે-ના દૂધથી સુમનનું શરીર બંધાયું. હવાથી, પાણીથી, શુદ્ધ ખેરાકથી કે હાયવોય વિનાના જીવનથી પણ સુમનનો કાયાપલટ થશે. અને કાયાપલટ થતાં મનપલટો પણ થયો. નિર્બળ મન કંઈક સ્વસ્થ થયું. વાતવાતમાં મરવાના વિચાર દૂર થયા. એ નિર્ભય બને. સંસ્કૃતિપ્રચાર માટે એને આ ક્ષેત્ર યોગ્ય લાગ્યું. એને થયું કે જે ગામે મને નવજીવન બક્ષ્ય, એ ગામને મારે પણ કંઈ બક્ષિસ આપવી ઘટે.
ગામના કૂવા ઊંડા હતા. એણે મહેનત કરી ફંડ એકઠું કર્યું. ' સરકાર પાસેથી સબસીડી લાવી નળ નંખાવ્યા. રસ્તા સુધરાવી વીજળીના દીવા મુકાવ્યા. નાનીશી રાત્રિશાળા ખેલી. કેટલાક હેશિયાર છોકરાઓને છાત્રવૃત્તિ આપી શહેરમાં ભણવા મોકલ્યા. બેકાર સ્ત્રીપુરુષને શહેરમાં રજીએ રાખ્યાં. સુમન ગામને દેવતા બને.
ગામડા ગામની મહેબૂત મનમાં ભરીને, સુમન એક દહાડે શહેરમાં આવ્યો. ગામને પણ એના તરફ ભાવ રહી ગયો હતો. સહુએ સુમનને ભારે વિદાયમાન આપ્યું.
[૩]
સુમનના દિલમાં એક નિરધાર હતો, કે દર વર્ષે દશબાર દહાડા પિતાના ગામમાં જઈ આવવું. પણ શહેરનાં કામકાજ એવાં લપિમાં હોય છે કે કામ એક કલાકનું, વિચાર બે કલાકનો ને રસ્તો ચાર કલાકને. સુમન જવા-આવવા નવરે જ ન પડ્યો.
ધંધા ઉપરાંત સંસ્કૃતિ પ્રચારમંડળનું કામકાજ ખૂબ વધી ગયું હતું. વારંવાર પિતાના ગામને સંભારીને એ કહે “શહેરમાં શરીર