________________
૧૮
દુઃખને દરિયે ગઈ રહ્યો હોય, મનને બહેકાવી મૂકે ને તનને તલવારને ઝાટકે મરવા કે મારવા પ્રેરે તેવી પરિસ્થિતિમાં પણ માણસ માણસ રહે, એ સદા કઠિન લાગ્યું છે ! અથવા સુખ, શાન્તિ ને સમૃદ્ધિનો સાગર હિલેળા લઈ રહ્યો હોય ત્યારે પણ માણસ દેલતના નશામાં માણસાઈ રાખી રહે, એ દુષ્કર લાગ્યું છે! અતિ સુખ-અતિ દુઃખ માણસાઈન કસોટી પથ્થર છે.
અધિકારની ભાવના ને સત્તાની ઝંખના માણસના સ્વભાવમાં ચકમકમાં રહેલા અગ્નિની જેમ છુપાઈ રહી છે ! નાનું બાળક પણ પિતાનાથી નાના પર રોફ જમાવવા મથે છે! આ જગતમાં સ્વભાવેને પ્રકૃત્તિએ ફક્કડ એવા પુરુષે એના કોમળ અર્ધાગ સામે હમેશાં કબજે રાખ્યો છે. સ્ત્રીને કુદરતે પણ પહેલેથી વળગણ આપી છે, મુક્ત રહેવા માગે છે પણ ન રહી શકે તેવું મન આપ્યું છે, ને એક બનાવ પાછળ જીવ આપી દેવાનો સ્વભાવ ઘડ્યો છે; એટલે પ્રકૃતિનો ફક્કડ પુરષ આવા અર્ધાગ પર કાબૂ મેળવી સંસારને ચક્રવતી રાજ રહ્યો છે !
એ રાજાએ સિંહાસન પર ચઢી એક તરફ કામિનીને બેસાડી, બીજે પડખે કંચનને ! પિતાપિતાની રીતે બંને સ્વતંત્ર પણ છેલ્લે પુરુષને લાગેવળગે ત્યાં બંને પુરુષના વર્ચસ્વ હેઠ!
પુરુષપ્રધાન સંસ્કૃતિવાળા હરકોઈ સભ્ય દેશમાં હજીય પુરુષનું વર્ચસ્વ છે, અને સ્ત્રી તથા સેનું-જેની સરખી કિંમત છે એ પુરુષની તાબેદારીમાં છે. ને એ જ કારણે જર અને જેરુ-કંચન ને કામિનીના ઝઘડા ચાલે છે. અલબત્ત, સંજોગાનુસાર બેમાંથી એકની તરતભતા ભલે થતી રહેતી હોય ! કંચનને કારણે વિશ્વયુદ્ધો ખેલાય છે: કામિનીને કારણે આંતરયુદ્ધો ચાલે છે. વિશ્વયુદ્ધો કરતાં આંતરયુદ્ધો વધુ વિનાશકારી હોય છે.
સ્ત્રી સન્માનના પૂજારીઓને આ વાત કદાચ નહિ ગમે. ગઈ કાલે સ્ત્રી મોટેભાગે ઘરની દાસી હતી, આજે મોટા પ્રમાણમાં સ્ત્રી