________________
ममत्वविषमूर्छालमांतरं तत्त्वमुच्चकैः । तद्वैराग्यसुधासेकाच्चेतयंते हि योगिनः ॥१६॥
: અર્થ : મમતાના ઝેરથી અત્યંત મૂચ્છિત થયેલા આંતર તત્ત્વને યોગીજનો વૈરાગ્યના અમૃતસિંચનથી સચેત કરે છે.
: વિવેચન : આ તો હૃદયની વાત છે, અંતઃકરણની વાત છે ! ભલે એ યોગીનું ય હોય, યોગીનું અંતઃકરણ હોય ! કયારેક મમત્વને ઝેરી ઝંઝાવાત એ હૃદયને મૂચ્છિત કરી શકે છે, અંતઃકરણને મોહમૂઢ કરી શકે છે. આ સંસાર છે. સંસારમાં મમતાના ઝેરી વાયરા વાતા જ હોય છે. એ વાયરાઓના ઝપાટામાં કયારેક યોગીમુનિ પણ ઝડપાઈ જતા હોય છે. જ પરંતુ યોગી જાગ્રત હોય છે. એને ખ્યાલ આવી જાય છે પોતાના હદયનો, એના ઉપર થયેલી મમત્વની ઝેરી અસરનો. અને તરત જ તેનો ઉપચાર આરંભી દે છે !
એ ઉપચાર છે વૈરાગ્યચિંતનનો. વૈરાગ્યનું ચિંતન એટલે અમૃત સિંચન ! મૃતપ્રાયઃ બનેલી અંતઃ ચેતનાને વૈરાગ્યનું અમૃતસિંચન મળે એટલે અંતઃચેતના આળસ મરડીને બેઠી થઈ જાય છે.
વૈરાગ્યના ચિંતનના મુખ્ય ચાર વિભાગો પાડી શકાય ? - મમત્વ જો સ્વજનવિષયક હોય તો એકત્વભાવનાનું ચિંતન કરાય. - મમત્વ જે પરિજનવિષયક હોય તો અશરણ ભાવનાનું ચિંતન
કરાય. - મમત્વ જો વૈભવ-સંપત્તિવિષયક હોય તો અનિત્ય ભાવનાનું ચિંતન
કરાય. - મમત્વે જો શરીર-વિષયક હોય તો અશુચિ ભાવનાનું ચિંતન
કરાય. આ રીતે અન્યત્વ અને સંસાર ભાવનાઓનું ચિંતન કરી શકાય.
આ ભાવનાઓનું ચિંતન એ જ વૈરાગ્યનું ચિંતન છે. વૈરાગ્ય ચિંતનથી મમત્વના ઝેરની અસર દૂર થાય છે. હૃદય-અંતઃકરણ સ્વચ્છ ને સ્વસ્થ બને છે. એમાં નિર્મમત્વ પુનઃ પ્રસ્થાપિત થાય છે. જ શાખ્યશતક Nationalist Assoc૧૭
