________________
પર
ભગવાન બુદ્ધ
પંથના ઐતિહાસિક સંસ્થાપક પાર્વમુનિ હતા. તેમનું પરિનિર્વાણ બુદ્ધના જન્મ પહેલાં ૧૯૩ની સાલમાં થયું, એવું અનુમાન બાંધી શકાય. તે પહેલાં ચાળીસ પચાસ વર્ષ તે પાર્વતીર્થકર પોતાના ધર્મનો ઉપદેશ કરતા હોવા જોઈએ. તેમના અને બીજા શ્રમણસંઘના નાયકોના મતાનો વિચાર આ પછી કરવામાં આવશે. અહીં એ લોકેની તપશ્ચર્યાનાં પ્રકાર કયા હતા તે નિર્દિષ્ટ કરવું એગ્ય થશે. કારણ કે, તેથી તાપસની તપશ્ચર્યાને પણ થોડેઘણે ખ્યાલ આવી શકશે. શ્રમણોની તપશ્ચર્યાના પ્રકાર અનેક સુત્તોમાં મળે છે. પણ તેમાંથી મનિઝમનિકાયના મહાસીહનાદ સુત્તમાં આવેલું તપશ્ચર્યાનું વર્ણન ખાસ મહત્ત્વનું લાગવાથી અહીં તેને સારાંશ આપું છું.
ભગવાન બુદ્ધ સારિપુરને કહ્યું, “હે સારિપુર, મેં ચાર પ્રકારનું તપ આચર્યું હતું, એવું મને સાંભરે છે. હું તપસ્વી થયે, રૂક્ષ થયે, જુગુપ્સી થયો અને પ્રવિવિત્ત થયો.
તપસ્વિતા હે સારિપુર, મારી તપસ્વિતા કેવી હતી તે હું કહું છું.
(નિ) હું નાગે રહેતો હતે. લૌકિક આચાર પાળતો ન હતો. હાથ ઉપર ભિક્ષા લઈને ખાતો હતો. “ભદન્ત, અહીં આવો ” એમ કોઈ કહે તે હું સાંભળતે નહિ. “ભદન્ત, ઊભા રહે,” એમ કાઈ કહે તે સાંભળતો નહિ. બેસેલી જગ્યાએ લાવી આપેલા અન્નને, ખાસ મને ઉદેશીને તૈયાર કરેલા અન્નને કે નિમંત્રણનો હું સ્વીકાર કરતે નહિ. જેમાં અન્ન રાંધ્યું હોય તે જ વાસણમાં તે લઈ આવવામાં આવે તે હું તેનો સ્વીકાર કરતા નહિ. ઊખળમાંથી ખાવાને પદાર્થ કઈ લાવી આપે તે હું લેતા નહિ. ઊમરાની કે વાડની અંદર રહીને આપેલી ભિક્ષા હું સ્વીકારતો નહિ. બે જણ જમતા હોય તેમાંથી એકે ઊઠીને આપેલી ભિક્ષા હું લેતો નહિ. ગર્ભિણી, છોકરાને ધવરાવનારી કે પુરુષ સાથે એકાંતમાં બેઠેલી સ્ત્રીએ આપેલી ભિક્ષા હું લેતે નહિ. મેળામાં કે જાત્રામાં તૈયાર કરેલા અન્નની ભિક્ષા હું લેતો નહિ. જ્યાં
