________________
ભગવાન બુદ્ધ (૨) તે માતંગને અત્યંત શ્રેષ્ઠ અને દુર્લભ એ જશ મળે. તેની સેવામાં ઘણું ક્ષત્રિય અને બ્રાહ્મણ હાજર રહેતા.
(૩) વિષયવાસનાને ક્ષય કરવાવાળા ઉચ્ચ માર્ગને અને દેવયાન (સમાધિ)ને અવલંબ કરીને તે બ્રહ્મલોક પામ્યો. બ્રહ્મલોકમાં જન્મ લેવામાં તેની જાતિ તેને નડી નહિ.
શંબૂકની કથા કાલ્પનિક શંબૂક નામને શક અરણ્યમાં તપશ્ચર્યા કરતો હતો. તેથી એક બ્રાહ્મણનો છોકરો મરણ પામ્યો. રામને આ વાતની ખબર પડતાં તેણે અરણ્યમાં જઈને શખકને શિરચ્છેદ કર્યો અને બ્રાહ્મણના દીકરાને જીવતો કર્યો. આ કથા રામાયણમાં ખૂબ કુલાવીને વર્ણવી છે. ભવભૂતિએ કંઈક સૌમ્ય રૂપમાં આ પ્રસંગ ઉત્તરરામચરિતમાં લીધો છે. પણ આ પ્રસંગ બુદ્ધના પહેલાં કે બૌદ્ધધર્મ હિંદુસ્તાનમાં હતો
ત્યાં સુધી કયારેય બનવા પામ્યો હોય એવો પુરાવો જડતો નથી. રાજાએ કેવું વર્તન રાખવું જોઈએ, એટલું જ બતાવવાને આ કથા રચનારને હેતુ હોવો જોઈએ.
શ્રમણે જંગલમાં રહેતા આ ઋષિમુનિઓને તાપસ અથવા પરિવ્રાજક કહેતા; તેઓ તપશ્ચર્યા કેવી રીતે કરતા તેની ખાસ માહિતી મળતી નથી. આ જ તપસ્વી લેકના સંઘેમાંથી લોકવસ્તીમાં ફરીને લોકોને ઉપદેશ કરવાવાળા જુદાજુદા શ્રમણસંધ નીકળ્યા. શ્રમણ શબ્દ શ્રમ ધાતુમાંથી નીકળ્યો છે. તેનો અર્થ કષ્ટ કરવાવાળો એવો થાય છે. આજે જેમ શારીરિક શ્રમ કરવાવાળા મજૂરોનું મહત્ત્વ વધતું જાય છે, તેવી જ રીતે બુદ્ધના સમયમાં શ્રમણોનું મહત્ત્વ વધતું હતું. પણ એમનામાં અને મજૂરોમાં ફેર એ હતું કે, મજૂર સમાજોપાગી વસ્તુઓ પેદા કરવા માટે મહેનત કરે છે, જ્યારે શ્રમણો સમાજમાં આધ્યાત્મિક જાગૃતિ પેદા કરવા માટે મહેનત કરતા. શરીરને તપશ્ચર્યા વડે આ લેકે કષ્ટ આપતા, તેથી જ કદાચ એમને
