________________
ભગવાન બુદ્ધે
૧૮
છુટારામ અને પાવારિકારામ એ ત્રણ વિદ્વાર આંધ્યાને ઉલ્લેખ અંગુત્તરનિકાયની અક્રકથામાં અને ધમ્મપદ અકથામાં મળે છે. ઉદયનની એક મુખ્ય રાણી સામાવતી અને તેની દાસી ખુન્નુત્તરા (કુબ્જા ઉત્તરા) આ બે યુદ્ધની મુખ્ય ઉપાસિકાએ હતી. આ ઉપરથી એમ જણાય છે કે, જો કે ઉદ્દયન રાજા ખાસ શ્રદ્ઘાળુ ન હતા, તેમ છતાંય કૌશામ્બીના લેાકામાં મુદ્દભક્તો ધણા હતા અને ભિક્ષુએતા યેાગક્ષેમ વ્યવસ્થિત ચલાવવા માટે તેઓ તત્પર હતા.
૯. કુર
આ દેશની રાજધાની ઇન્દ્રપ્રસ્થ નગરી હતી. મુદ્દના વખતમાં ત્યાં કૌરવ્ય નામને રાજા રાજ્ય કરતેા હતેા, એટલી જ માહિતી મળે છે. પણ ત્યાંની રાજ્યવ્યવસ્થા કેવી ચાલતી હતી તેની માહિતી કાંય મળતી નથી. આ દેશમાં બુદ્ધના ભિક્ષુએ! માટે એક પણ વિહાર ન હતા. ભગવાન મુદ્દે ઉપદેશ કરવા માટે તે દેશમાં જતા ત્યારે કાઈ વૃક્ષ નીચે કે એવી ખીજી જગ્યાએ મુકામ રાખતા હશે. તેમ છતાંય આ દેશમાં મુદ્દોપદેશના ભક્તો ધણા હતા એમ દેખાય છે. રાષ્ટ્રપાલ નામના ધનવાન જુવાન ભિક્ષુ થયેા એવી કથા મઝિમનિકાયમાં વિસ્તારપૂર્વક આપી છે. કુરુ દેશના કમ્માસદમ્મ (કલ્માષદમ્ય) નામના નગરની પાસે ભગવાન બુદ્ધે સતિપટ્ટન જેવાં ઘણાં ઉત્તમ સુત્તો ઉપદેશ્યાંના ઉલ્લેખ સુત્તપિટકમાં મળે છે. તે ઉપરથી એમ જણાય છે કે ત્યાં સામાન્ય જનસમૂહ યુદ્ધને માનતા હાવા છતાં અધિકારી વર્ગોમાં તેને કાઈ ભક્ત ન હતા અને વૈદિક ધર્મનું ત્યાં ધણું જ પ્રભુત્વ હતું.
૧૦–૧૧. પ`ચાલા (પાંચાલા) અને મચ્છા (મસ્ત્યા)
ઉત્તર પાંચાલેાની રાજધાની કામ્પિલ (કાસ્પિય) હતી, એવે ઉલ્લેખ જાતક અટ્ઠકયામાં અનેક જગ્યાએ મળે છે; પણ મત્સ્ય દેશની રાજધાનીને પત્તો મળતા નથી. આ ઉપરથી એમ જણાય છે કે
