________________
સમકાલીન રાજકીય પરિસ્થિતિ
૨૫
આપ્યાની કથા જાતકમાં પ્રસિદ્ધ છે. વસંતર રાજકુમારે પણ પિતાને મંગલ હાથી, બે છોકરાં અને સ્ત્રીબ્રાહ્મણને દાનમાં આપ્યાં, એવી વાર્તા વેસ્નેતર જાતકમાં છે. તે ઉપરથી બહુ તે એટલું સાબિત થાય છે કે શિવિઓના અને ચેતીઓના (વૈદ્યોના) રાષ્ટ્રમાં બ્રાહ્મણોનું પ્રાબલ્ય વધારે હોવાથી એ રાજ્ય કક્ષાંક પશ્ચિમ તરફ હેવાં જોઈએ. બુદ્ધના સમયમાં શિવિ અને ચેતીનું નામ અસ્તિત્વમાં હતું; પણ બુદ્ધ તેમના રાજ્યમાં ગયા હોય અથવા જેવી રીતે અંગોને મગધના રાજ્યમાં સમાવેશ થયો તેવી રીતે તે રાજ્યનો બીજા રાજ્યમાં સમાવેશ થયો હોય, એવું જણાતું નથી. તે ગમે તે હોય, તોપણ ભગવાન બુદ્ધના ચરિત્ર સાથે આ રાજાને કશો જ સંબંધ ન હતું, એ નક્કી છે.
૮. વંસા (વસા) એમની રાજધાની કેસખી (કૌશામ્બી). એમ જણાય છે કે બુદ્ધના સમયમાં અહીંની ગણસત્તાક રાજ્યપદ્ધતિ નષ્ટ થઈ અને ઉદયન નામને ખૂબ જ વિલાસી રાજા સર્વસત્તાધિકારી થયો. ધમ્મપદ અકથામાં આ રાજાની એક વાર્તા આવે છે તે આ પ્રમાણે
ઉદયન અને ઉજજેનનો રાજા ચંપ્રદ્યોત એ બે વચ્ચે ભારે વેર હતું. લડાઈમાં ઉદયનને જીતે શક્ય નહિ હોવાથી પ્રદ્યોતને કંઈક યુક્તિ કરીને તેને પકડવાની યોજના કરવી પડી. ઉદયન રાજા હાથીઓને પકડવાનો મંત્ર જાતે હતે; અને જંગલમાં હાથી આવતાં જ શિકારી લેકેને લઈને તે તેમની પાછળ પડત. ચંડપ્રદ્યોતે એક કૃત્રિમ હાથી તૈયાર કરાવ્યો અને તેને વત્સની સરહદ ઉપર મુકાવ્યો. પિતાની સરહદ ઉપર નવો હાથી આવ્યાની ખબર મળતાં જ ઉદયન રાજા તેની પાછળ પડ્યો. આ કૃત્રિમ હાથીઓની અંદર સંતાયેલા માણસો તે હાથીને ચંપાવતની સરહદમાં લઈ ગયા.
* સિવિતક (નં. ૪૯૯) જુઓ.
