________________
૨૪
ભગવાન બુદ્ધ
| મગધદેશમાંથી કેસલદેશ તરફ જવાના રસ્તે મલ્લોના રાજ્યમાંથી જતો હોવાથી ભગવાન બુદ્ધ તે રસ્તે વારંવાર પ્રવાસ કરતા હતા. ભગવાન બુદ્ધ અહીં પાવામાં રહેતા ચન્દન લુહારનું અન્ન ગ્રહણ કર્યું અને તે માંદા પડ્યા અને ત્યાંથી કુસિનારા ગયા પછી તે જ રાત્રે પરિનિર્વાણ પામ્યા. આજે તે જગ્યાએ એક નાનકડે સ્તૂપ અને મંદિર હસ્તી ધરાવે છે. તેના દર્શન માટે અનેક બૌદ્ધ જાત્રાળુઓ જાય છે. પાવા અથવા ૫ડવાણા નામનું ગામ પણ અહીંથી નજીક છે; તેથી પાવાના મલ અને કુસિનારાના મલ્લ પાસે પાસે રહેતા હતા. એમ દેખાય છે. આ બે રાજ્યમાં બુદ્ધના ઘણા શિષ્યો હતા. આ રાજયો સ્વતંત્ર હોવાં છતાં તેમનો પ્રભાવ વજજીઓના ગણસત્તાક રાજ્ય જેટલા નહોતા, એટલું જ નહિ પણ વજજીઓના બળવાન રાજ્યના અસ્તિત્વને લીધે જ તે ટકી રહ્યાં હોવાં જોઈએ.
| ૭. ચેતી આ રાષ્ટ્રની માહિતી જાતકના ચેતિય જાતક અને સંતર જાતક એ બે જાતમાં આવે છે. તેની રાજધાની ક્ષેત્યિવતી (સ્વસ્તિવતી) હતી, એમ ચેતિય જાતમાં (ન. ૪૨૨) કહ્યું છે; અને ત્યાંના રાજાઓની પરંપરા પણ આપી છે. છેલ્લે રાજા ઉપચર કે અપચર જૂઠું બે અને તેથી પોતાના પુરોહિતના શાપથી નરકમાં પડ્યો. તેના પાંચ છોકરાઓએ પુરોહિતનું શરણું માગ્યું. પુરોહિતે તેમને રાજ્ય છોડીને જવાનું કહ્યું અને તે મુજબ બહાર જઈને તેમણે જુદાં જુદાં પાંચ શહેર વસાવ્યાં, એવું વર્ણન જાતકમાં આવે છે.
વેસ્નેતરની પત્ની મદી (માદ્રી) મદ્દ (મદ્ર) રાષ્ટ્રની રાજકન્યા હતી. આ જ રાષ્ટ્રને ચેતિયરાષ્ટ્ર કહેતા હતા એવું સંતર જાતકની કથા પરથી જણાય છે. ખુદ વેસ્મતરનો દેશ શિવિ આ ચેતિય રાષ્ટ્રની નજીક હતા. ત્યાંના શિવિ રાજાએ પિતાની આંખો બ્રાહ્મણને
