________________
સમકાલીન રાજકીય પરિસ્થિતિ
૧૭ આવ્યું ત્યારે બિબિસાર રાજા પાંડવ પર્વતની તળેટી પાસે જઈને તેને મળ્યો અને તેને પિતાના સૈન્યમાં મોટે હેદ્દો સ્વીકારવાની વિનંતી કરી. પણ ગૌતમ પિતાના તપશ્ચર્યાના નિશ્ચયમાંથી ચળ્યો નહિ. ગયાની પાસે ઉરુલા જઈને તેણે તપશ્ચર્યા શરૂ કરી અને અંતે તત્વબોધનો મધ્યમમાર્ગ શોધી કાઢો. વારાણસીમાં પહેલો ઉપદેશ આપીને પોતાના પાંચ શિષ્યો સાથે ભગવાન બુદ્ધ જ્યારે રાજગૃહ આવ્યા, ત્યારે બિંબિસાર રાજાએ તેમને અને તેમના શિષ્યસંઘને રહેવા માટે વેળુવન નામનું ઉદ્યાન આપ્યું. આ ઉદ્યાનમાં કઈ વિહાર હતો એવો ઉલ્લેખ ક્યાંય દેખાતો નથી. બિબિસાર રાજાએ બુદ્ધને અને ભિક્ષસંઘને અહીં નિવિદ્યપણે રહેવાની રજા આપી, એટલે જ આ વેળવનદાનને અર્થ સમજવો જોઈએ. પણ તે પરથી ભિક્ષસંઘ વિષેનો તેને આદર સ્પષ્ટ દેખાય છે.
કેવળ બુદ્ધના જ ભિક્ષુસંઘ માટે નહિ, પણ તે સમયમાં શ્રમણોના જે મોટા મોટા સંધ હતા તેમને પણ બિબિસાર રાજાએ આશ્રથા આપ્યો હતો. એક જ સમયમાં આ શ્રમણો રાજગૃહની આસપાસ રહેતા હતા, એ ઉલેખ દનિકાયના સામગ્નફલસુત્તમાં અને મઝિમનિકાયના (નં. ૭) મહાકુલુદાયિસુત્તમાં મળી આવે છે.
બિબિસાર રાજાનો દીકરે અજાતશત્રુ પિતાના મંત્રીઓ સાથે પૂનમની રાતે મહેલની અગાસી પર બેઠે છે. તે વખતે તેને કઈ મહાન શ્રમણ નાયકને મળવાની ઈચ્છા થાય છે. ત્યારે તેના મંત્રીઓમાંથી દરેક જણ એક એક શ્રમણસંઘના નાયકની સ્તુતિ કરે છે અને રાજાને તેની પાસે જવાની વિનંતી કરે છે. તેને ગૃહવૈવ મૌન સેવીને બેઠા છે. તેને અજાતશત્રુ પ્રશ્ન કરે છે, ત્યારે જીવક ભગવાન બુદ્ધની સ્તુતિ કરીને તેના દર્શને જવા તરફ રાજાનું મન વાળે છે. શ્રમણ સંધના આગેવાનોમાં બુદ્ધ ઉમરમાં સૌથી નાના હતા અને તેને સંઘ તાજેતરમાં જ સ્થાપન થયો હતો, તેમ છતાંય તેને મળવું જ જોઈએ એમ નક્કી કરી અજાતશત્રુ પિતાના પરિવાર સાથે
