________________
૧૬
ભગવાન બુદ્ધ
૧. અગા
અંગાના દેશ મગધાના પૂર્વમાં હતા. તેના ઉત્તર ભાગને અંગુત્તરાપ કહેતા. મગધ દેશના રાજાએ અંગ દેશ જીતી લેવાથી ત્યાંની મહાજનસત્તાક પદ્ધતિ નષ્ટ થઈ. પહેલાંના મહાજનેાના કે રાજાઓના વંશજો હતા, તેમ છતાં તેમની સ્વતંત્ર સત્તા રહી નહિ; અને વખત જતાં ‘અંગમગધા' એવે! મગધ દેશ સાથે દ્વં સમાસમાં તે દેશના નિદેશ થવા લાગ્યા.
ભગવાન બુદ્ધુ તે દેશમાં ધર્મોપદેશ કરતા હતા અને તે દેશના મુખ્ય શહેરમાં-ચંપાનગરીમાં-ગગ્ગરા રાણીએ બંધાવેલા તળાવને કાંઠે તેમના મુકામ હતા, એવા ત્રિપિટક ગ્રંથમાં ઘણી જગ્યાએ ઉલ્લેખ મળે છે. પણ આ ચંપાનગર સુદ્ધાં કાઈ એકાદ જૂના રાજાના તાખામાં ન હતું. બિંબિસાર રાજાએ તે સેાણુદંડ નામના બ્રાહ્મણુને ઇનામમાં આપ્યું હતું. આ ઇનામની આવક ઉપર સાધ્યુદંડ બ્રાહ્મણુ વચ્ચે વચ્ચે મોટા યજ્ઞયાગ કરતા હતા.*
૨. ભગવા
મુદ્દના સમયનાં રાજ્યામાં મગધ અને કાસલ એ દેશના ભારે ઉત્કર્ષ થતા હતા; અને તે રાષ્ટ્રા એકસત્તાક રાજ્યપદ્ધતિના પ્રભાવમાં પૂરી રીતે આવી ગયાં હતાં. મગધેાને રાજા બિંબિસાર અને કાસલના રાજા પસૈનદિ (પ્રસેનજિત) એ બન્ને મહારાજાએ ઉદાર હેાવાથી તેમની એકસત્તાક રાજ્યપદ્ધતિ પ્રજાને માટે ધણી સુખાવહ ખતી. આ બન્ને રાજાએ યજ્ઞયાગને ઉત્તેજન આપતાં હાવા છતાં, શ્રમણેાતે ( પરિત્રાજાને ) તેમનાં રાજ્યામાં પેાતાને ધર્મોપદેશ કરવાની પૂરી છૂટ હતી. એટલું જ નહિ, પણ બિંબિસાર રાજા તેમની રહેવા કરવાની સગવડ કરી આપીને તેમને ઉત્તેજન આપતા હતા. જ્યારે ગૌતમ સંન્યાસ લઈ તે પહેલવહેલે રાજગૃહ * દીધનિકાય સાદસુત્ત' જીએ.
