________________
ભગવાન બુદ્ધ
સપ્તસિંધુની જનતાને ઘણો મોટો લાભ થયો હો જોઈએ. નાનાં નાનાં શહેરે વચ્ચે જે લડાઈઓ વારંવાર થતી, તે બંધ થઈ જવાથી લેકને એક જાતની સ્વસ્થતા મળી. પેશવાઓના જ સગાઓએ શનિવારવાડા ઉપર અંગ્રેજોને ઝંડો ફરકાવ્ય; અને પેશવાઈ નષ્ટ થયા પછી બીજા હિંદુઓએ તે મોટો ઉત્સવ ઊજવ્યો એમ કહેવાય છે. તેવી જ રીતે વૃત્ર બ્રાહ્મણ હતું, તે છતાંય તેને મારીને ઇન્દ્ર સપ્તસિધુમાંના અંતવિગ્રહ બંધ પાડવા, અને તે માટે ત્યાંની પ્રજા ઈન્દ્રનું મહત્ત્વ વધારે એ તદન સ્વાભાવિક હતું. માટે દાસેના અને આર્યોના સંઘર્ષમાંથી જે કાંઈ સુપરિણામ પેદા થયાં, તેમાંનું પહેલું એ ગણવું જોઈએ કે સપ્તસિંધુમાં એક પ્રકારની શાંતિ ફેલાઈ બીજું સુપરિણામ એ કે બ્રાહ્મણનું રાજકાજમાં જે વર્ચસ્વ હતું તે નષ્ટ થયું. ઈન્ડે ત્વષ્ટાના દીકરાને–વિશ્વરૂપનેપુરહિતપદ આપ્યું, અને તે બળવો કરશે એવા ડરથી તેને પણ મારી નાખ્યો, એવો ઉલ્લેખ ખુદ વેદમાં અને યજુર્વેદમાં મળી આવે છે. તે પણ પુરોહિતની પદવી કોઈને કોઈ બ્રાહ્મણ પાસે જ રહી. રાજકારણથી અલિપ્ત રહેવાને લીધે બ્રાહ્મણ સમાજને સાહિત્યની અભિવૃદ્ધિ કરવાની તક મળી.
વૈદિક ભાષા - દાસોના અને આર્યોના સંઘર્ષમાંથી એક નવી ભાષા ઉત્પન્ન થઈ. એ જ વૈદિક ભાષા છે. મુસલમાન અને હિંદુઓના સંઘર્ષમાંથી જેમ હિંદુસ્તાનમાં ઉર્દૂ નામની નવી ભાષા ઉત્પન્ન થઈ તેવી જ આ ભાષા હતી. પણ વૈદિક ભાષા જેટલું ઊંચું સ્થાન ઉર્દને ક્યારેય મળ્યું નથી અને મળવાનો સંભવ નથી. વૈદિક ભાષા પ્રત્યક્ષ દેવવાણી થઈ બેઠી !
આ વૈદિક ભાષાને બરાબર અર્થે બેસાડવા માટે બાબિલેનિયન ભાષાનું જ્ઞાન હોવું ખૂબ આવશ્યક છે. કેટલાક અસલના શબ્દોના
* હિંદી સંસ્કૃતિ અને અહિંસા, પૃ. ૧૯-૨૦ જુઓ.
