________________
ભગવાન બુદ્ધ
ઈન્દ્રની પરંપરા ઈન અને એ દ્ર બે શબ્દોના સમાસથી ઈન્દ્ર શબ્દ બન્યો છે. ઇન એટલે લડવૈયો. દા. ત. “સદ ના વર્તતે તિ તેના'. દ્ર શબ્દ શિખર કે મુખ્યના અર્થમાં બાબિલોનિયન ભાષામાં વપરાતે. તેથી ઈન્દ્ર એટલે સેનાને અધિપતિ અથવા સેનાપતિ એવો અર્થ થાય. વખત જતાં આ શબ્દ રાજવાચક બન્યો. જેમ કે દેવેન્દ્ર, નાગે, મનરેંદ્ર વગેરે. પહેલા ઇન્દ્રનું નામ શક્ર હતું. તે પછી તેની પરંપરા ઘણું વર્ષો સુધી ચાલી હેવી જોઈએ. નહુષને ઈન્દ્રપદ આપ્યાની દંતકથા પુરાણમાં છે જ. “અ cતા જદુનો રાક્ટરઃ' એવો ઉલ્લેખ બાદ (૧૦૪૯૪)માં મળે છે. તેથી આ દંતકથામાં કંઈક તથ્ય હેવું જોઈએ.
ઇન્દ્રપૂજા સાર્વભૌમ રાજાઓને યજ્ઞમાં બોલાવીને તેમને સમરસ આપવાની વિધિ બાબિલોનિયામાં થતી. તે વખતે રાજાઓની સ્તુતિથી ભરેલાં સ્તોત્રો ગાવામાં આવતાં. ઇન્દ્રનાં ઘણાંખરાં સૂક્તો આ જ પ્રકારનાં છે. ઈન્દ્રની સંસ્થા નષ્ટ થયા પછી પણ આ ઑત્રો ચાલુ રહ્યાં અને તેમનો જુદે જ અર્થ થવા લાગ્યા. એ ઈન્દ્ર આકાશના દેવને રાજા છે, એવી કલ્પના રૂઢ થઈ અને આ સૂક્તોના અર્થ અનેક જગ્યાએ કોઈને યે ન સમજાય એવી સ્થિતિ ઉત્પન્ન થઈ તેમના કેવળ શબ્દોમાં જ મંત્રનો પ્રભાવ છે એવું લેકે માનવા લાગ્યા.
ઇન્દ્રને સ્વભાવ સપ્તસિંધુપર સ્વામિત્વ મેળવનાર સેનાપતિ ઈન્દ્ર એ મનુષ્ય હતો તેને પૂરતા પુરા કદમાં મળી રહે છે. તેના સ્વભાવનું કંઈક દિગ્દર્શન કૌશીતકિ ઉપનિષદમાં મળે છે, તે આ પ્રમાણે છે:–
દિવોદાસને પુત્ર પ્રતર્દન યુદ્ધ કરીને અને પરાક્રમ બતાવીને ઇન્દ્રના માનીતા મહેલમાં ગયો. તેને ઇન્ડે કહ્યું: “હે પ્રતર્દન, હું
