________________
૩૦૪
ભગવાન બુદ્ધ
આ રીતે રાજ્યકર્તાઓની અવનતિ થાય છે. કાયદાસર રીતે વર્તવાથી વખતસર કર વસૂલ થાય છે, તિજોરી ભરાય છે અને તેથી સૈન્યને અને ખાનગી ખર્ચ પૂરે પડે છે.
વજને કયદે એટલે જે કાઈને ચોર તરીકે પકડી લાવવામાં આવે, તે વજજી રાજાઓ તેને એકદમ સજા ન કરતા વિનિશ્ચય મહામાને સોંપી દેતાં. તે અધિકારીઓ એ ચોર છે કે નહિ તેની બરાબર તપાસ કરીને ચાર ન હોય તે તેને છોડી દેતા, અને એર હોય તે પોતે કશો પણ મત આપ્યા વિના તેને વ્યાવહારિકેને સોંપી દેતા. તેઓ પણ તેવી જ તપાસ કરીને તે ચર ન હોય તે તેને છોડી મૂકતા અને ચોર હોય તે અંત:કારિક નામના અધિકારીઓને સોંપી દેતા. તેઓ પણ તપાસ કરીને તે ચોર ન હોય તો છોડી દેતા અને એર હોય તે અષ્ટકુલિકાને સોંપી દેતા. તેઓ પણ પહેલાંની જેમ તપાસ કરીને ચોર હોય તે સેનાપતિને, સેનાપતિ ઉપરાજાને, અને ઉપરાજા રાજાને સોંપી દેતા. તે ચેર ન હોય તો રાજા તેને છોડી મૂકતા, પણ ચોર છે એમ નક્કી થાય, તે તેની પાસે રાજા પ્રવેણીપુસ્તક (કાયદાનું પુસ્તક). વંચાવતે. તે પુસ્તકમાં અમુક કૃત્યને માટે અમુક દંડ એવું લખેલું હતું. તેને અનુસરીને તે ચેરને રાજા દંડ કરતા. પ્રાચીન વજેઓને કાયદે આવો હતો.
(૪) પિતાના વૃદ્ધ રાજકારણ પુરુષનું માન જળવાય નહિ, અને તેમની વારંવાર મુલાકાત લેવાય નહિ, તે તેમની સલાહ મળે નહિ અને તેથી રાજ્યકર્તાઓની અવનતિ થાય. પણ જેઓ વડીલોની સલાહ લે છે, તેમને અમુક પ્રસંગે કેવું વર્તન રાખવું તે બરાબર સમજાય છે, અને તેથી તેમની ઉન્નતિ થાય છે
(૫) વિવાહિત અથવા અવિવાહિત સ્ત્રીઓ પર બળજબરી કરવામાં આવે તે રાજ્યની પ્રજા અસંતુષ્ટ થાય છે અને જે છોકરીઓને ઉછેરીને મોટી કરી તેમને આ રાજ્યકર્તાઓ જબરદસ્તીથી ઉપાડીને પોતાના ઘરમાં રાખે છે, એમ જઈને એ લોકો સરહદ પર
