________________
દિનચર્યા
૨૮૩
સુત્તમાં છે. તે ચોમાસા પહેલાં ભગવાન રાજગૃહ હતા. ત્યાંથી મેટા ભિક્ષસંઘ સાથે પ્રવાસ કરીને તેઓ વૈશાલી આવ્યા અને પાસેના બેઉવ નામના ગામમાં પોતે વર્ષાવાસ માટે રહ્યા. ભિક્ષુઓને સગવડ મુજબ વૈશાલીની આસપાસ રહેવાની રજા તેમણે આપી. તે ચોમાસામાં ભગવાન સખત માંદા પડ્યા, પણ તેમણે પોતાની જાગૃતિ ઢીલી થવા દીધી નહિ. ભિક્ષુસંઘને મળ્યા વિના પરિનિર્વાણ કરવું તેમને યોગ્ય લાગ્યું નહિ; અને તેથી માંદગી સહન કરીને તેમણે પોતાની જિંદગી કેટલાક દિવસ સુધી લંબાવી. આ માંદગીમાંથી ભગવાન સાજા થયા ત્યારે આનંદે તેમને કહ્યું, “ભદન્ત, આપ માંદગીમાંથી સાજા થયા એ જોઈને મને સંતોષ થાય છે. આપની આ માંદગીથી મારો જીવ ગભરાયો, મને શું કરવું તે સૂઝયું નહિ અને ધાર્મિક ઉપદેશની પણ વિસ્મૃતિ થવા લાગી. તેમ છતાં ભગવાન ભિક્ષુસંઘને છેવટની વાત કહ્યા વગર નિર્વાણ પામશે નહિ એવી મને આશા હતી.”
ભગવાન–હે આનંદ, ભિક્ષુસંઘ મારી પાસેથી કઈ વાતો સમજવાની ઇચ્છા રાખે છે ? મારો ધર્મ મેં સ્પષ્ટ કરીને કહ્યો છે. તેમાં કશું ગૂઢ રાખ્યું નથી. પોતે ભિક્ષુસંઘના નેતા થઈને રહેવું અને ભિક્ષુસંધ પોતાની ઉપર અવલંબીને રહે, એવું જેને લાગતું હોય, તે જ ભિક્ષુસંઘને છેવટની થેડી વાત કહેશે. પણ, હે આનંદ, ભિક્ષુસંધનો નાયક થવાની, કે ભિક્ષુસંઘ પોતાની ઉપર જ આધાર રાખીને રહે, એવી તથાગતની ઇચ્છા નથી. તેથી તથાગત ભિક્ષુસંઘને છેલ્લી કઈ વાત કહે? હે આનંદ, હું હવે જીર્ણ અને વૃદ્ધ થયો છું. મને એંશી વર્ષ થયાં. ભાંગેલું ગાડું જેમ વાંસના ટુકડા બાંધીને ગમે તેમ ચાલે છે, તેવી રીતે મારું આ શરીર મહામુશ્કેલીથી ચાલે છે. જયારે હું નિધિ સમાધિની ભાવના કરું છું ત્યારે જ મારા આ શરીરને કંઈક સ્વસ્થતા મળે છે. તેથી હે આનંદ, હવે તમે પિતાની
*બુલીલાસારસંગ્રહ પૃ. ૨૯૨-૩૧૨ જુઓ.
