________________
ર૭૮
ભગવાન બુદ્ધ
વચ્ચે તેઓ આઠ મહિના ભિક્ષુસંઘ સાથે પ્રવાસ કરતા.
વર્ષાવાસ (ચાતુર્માસ) ભગવાન બુદ્ધ ઉપદેશ આપવાનું કાર્ય શરૂ કર્યું ત્યારે તેના ભિક્ષુઓ વર્ષાકાળમાં એક જગ્યામાં રહેતા નહોતા; ચારે દિશાઓમાં ફરીને ધર્મોપદેશ આપતા. બીજા સંપ્રદાયના શ્રમણો વર્ષાકાળમાં એક જગ્યાએ રહેતા હોવાથી સામાન્ય લોકોને બુદ્ધ ભિક્ષઓનું આ વર્તન ગમ્યું નહિ. તેઓ ભિક્ષુઓ ઉપર ટીકા કરવા લાગ્યા ત્યારે તેમના સમાધાન માટે બુદ્ધ એ નિયમ કર્યો કે ભિક્ષુઓએ વકાળમાં ઓછામાં ઓછા ત્રણ મહિના એક જગ્યાએ રહેવું. મહાવગ્નમાં વર્ષાવાસની જે કથા આવી છે તેને આ સારાંશ છે, પણ તે કથા તદ્દન સાચી છે એમ લાગતું નથી. પહેલી વાત એ, કે બધા શ્રમણ વર્ષાકાળમાં એક જ જગ્યાએ રહેતા હતા એમ નથી, અને ભગવાને કરેલા નિયમને પણ ઘણું અપવાદ છે. ચોરને કે એવો જ બીજે કંઈ ઉપદ્રવ ઉત્પન્ન થાય ત્યારે વર્ષાકાળમાં પણ ભિક્ષુઓ બીજી જગ્યાએ જઈ શકે છે.
ભગવાન બુદ્ધ ઉપદેશનું કાર્ય શરૂ કર્યું ત્યારે તેમની ઝાઝી પ્રિસિદ્ધિ ન હોવાથી તેમને અથવા તેમના નાનકડા ભિક્ષુસમુદાયને વર્ષાવાસ માટે એક જગ્યાએ રહેવું શક્ય ન હતું. જ્યારે તેમની કીતિ બધે ફેલાઈ ત્યારે પહેલાં અનાથપિડિક શ્રેણીઓ શ્રાવસ્તી પાસે જેતવનમાં તેમને માટે એક મેટે વિહાર બાંધ્યો અને થોડા વખત પછી વિશાખા ઉપાસિકાએ તેજ શહેરની પાસે પૂર્વારામ નામને પ્રાસાદ બાંધીને બૌદ્ધસંઘને અર્પણ કર્યો. ભગવાન બુદ્ધ વૃદ્ધાવસ્થામાં ઘણે ભાગે આ બે જગ્યાએ વર્ષાકાળમાં રહેતા. બીજી જગ્યાઓના ઉપાસકે બોલાવે ત્યારે ભગવાન બુદ્ધ વર્ષાકાળમાં તેમને ગામ પણ જતા હોવા જોઈએ વર્ષાકાળ માટે ઝૂંપડીઓ બાંધીને ૧. બૌદ્ધસંઘને પરિચય, પૃ. ૨૪ જુઓ. ૨. બુદ્ધલીલાસારસંગ્રહ, પૃ. ૧૬૩-૧૭૯ જુઓ.