________________
૨૭૦
ભગવાન બુદ્ધ
જગ્યાની બાબતમાં ગરબડ થઈ રહી છે.”
ભગવાને આનંદને મોકલીને સારિપુત્ત મોચ્ચલાનને અને તે ભિક્ષઓને બોલાવી લીધા, અને તેમને પોતાની પાસે ન રહેતાં ત્યાંથી ચાલ્યા જવું એવી સજા ફરમાવી. તે બધા શરમાયા અને બુદ્ધને વંદન કરીને જવા લાગ્યા. ચાતુમાના શાક્યો તે વખતે પોતાના સંસ્થાગારમાં કોઈ કામ માટે ભેગા થયા હતા. આજે જ આવેલા ભિક્ષુઓ પાછા જાય છે, એ જોઈને તેમને નવાઈ લાગી, અને તેઓ શા માટે પાછા જાય છે તેની તેમણે પૂછપરછ કરી. “ભગવાન બુદ્ધ અને શિક્ષા કરી છે તેથી અમે પાછા જઈએ છીએ” એવું ભિક્ષુઓએ શાક્યોને કહ્યું. ત્યારે ચાતુમાના શાકોએ તે ભિક્ષુઓને ત્યાં જ રહેવાની વિનંતી કરી, અને ભગવાન બુદ્ધની પ્રાર્થના કરીને તેમને ક્ષમા અપાવી.
ધાર્મિક સંવાદ અથવા આયમૌન બુદ્ધના સમયમાં હંમેશા મૌન રાખવાવાળા મુનિઓ ઘણું હતા. મન શબ્દ મુનિ શબ્દ ઊપરથી જ આવ્યો છે. આ તપશ્ચર્યા બુદ્ધને ગમતી ન હતી. “અવિદ્વાન અને અસંસ્કારી માણસ મૌન ધારણ કરવાથી મુનિ થઈ શકતો નથી. તો પણ અમુક પ્રસંગે મૌન રાખવું એગ્ય છે '', એમ ભગવાન કહેતા. અરિયપરિયેસનસુત્તમાં (મઝિમનિકોય ૨૬) ભગવાન કહે છે, “હે ભિક્ષુઓ, કાં તે તમે ધાર્મિક ચર્ચા કરે અથવા આર્યમૌન રાખો.”
શાંતિને દાખલ જ્યારે ભગવાન બુદ્ધ ભિક્ષુસંઘને ઉપદેશ કરતા ન હોય, ત્યારે બધા ભિક્ષુઓ અત્યંત શાંતિથી વર્તતા; જરાય ગરબડ થતી નહિ. આને એક ઉત્કૃષ્ટ નમૂનો દીધનિકાયના સામગફલસુત્તમાં મળે છે. તે પ્રસંગ આ પ્રમાણે છે :
* મોત મુનિ દોતિ મૂઢવિદ્યા (ધમ્મપદ ર૧૮.)
