________________
૨૪ . કરવામાં પણ તેમણે કયારેય સંકોચ રાખ્યો નથી.
ધર્માનન્દજી એ નિર્ણય પર આવ્યા હતા કે પાર્શ્વનાથના ચાતુર્યામ-ધર્મમાંથી જ બૌદ્ધ અને જૈન એ બે ધારાઓ નીકળી છે. તેઓ એમ પણ માનતા હતા કે બૌદ્ધ અને જૈન વિચારપદ્ધતિના મૂળમાં જે દાર્શનિક જીવનદષ્ટિ છે, એને સ્વીકાર કરવાથી જ સમાજવાદ અને સામ્યવાદ કૃતાર્થ થઈ શકશે અને માનવજાતિનું કલ્યાણ સાધવાની સાધના આજના માનવના હાથમાં આવી જશે.
આ જ કારણસર મહાતમાજીના વિચારની ઊંડી અસર ધર્માનન્દજીના હૃદય પર પડી હતી અને એમના મનમાં એવી શ્રદ્ધા દઢ થઈ હતી કે પોતાનું જીવન ગાંધીકાર્યોમાં વ્યતીત કરવામાં સાચી કૃતાર્થતા છે.
એમને જન્મ ગોવામાં થયો હતો તેથી પિતાના અન્તિમ સમયમાં તેઓ કહેતા હતા કે આજે શરીર સારુ હોત તે ગોવાના સ્વાતંત્રવ્યસંગ્રામમાં જરૂર કંઈક તે ભાગ મેં લીધે હેત. શરીર ક્ષીણ થયું હતું તે છતાં જ્યારે એમણે મહાત્માજીને નોઆખલીમાં કામ કરતા જોયા ત્યારે ખૂબ જ દુઃખથી તેઓ બોલી ઊઠયા, “અરેરે ! આ જ રીતે હું પણ ગોવા જઈને પિતાની જન્મભૂમિના સ્વાતંત્ર્ય માટે લડત લડતા પિતાના દેહનું વિસર્જન કરી શક્યો હેત તે !”
ધર્માનન્દજીની બુદ્ધભક્તિની સાચી સ્મૃતિ પાંડિત્યમાં નહિ, પણ શીલમાં, ચારિત્ર્યમાં હતી. તેઓ બધી જાતની મુશ્કેલીમાં મુશ્કેલ અને વિપરીતમાં વિપરીત પરિસ્થિતિઓમાં રહ્યા અને ફર્યા, તેમ છતાં તેઓ નિષ્પા૫ અને ધોયેલ ચેખાની જેમ નિર્મળ રહ્યા. શીલને આટલે દઢ આગ્રહ હોવાને લીધે જ એમને શાન્તિદેવાચાર્યનું “બોધિચર્યાવતાર' નામનું પુસ્તક એટલું બધું ગમી ગયું કે એમણે તેને ગુજરાતી અને મરાઠી અનુવાદ કરી નાખે. પિતાના જ મનને સુવાસિત કરવા માટે શાન્તિદેવાચાર્યો જે આ પુસ્તક લખ્યું હતું,
