________________
જાતિભેદ '
૨૩૫
તે તેની કુલીનતા ખરાબ નથી. જે માણસની પરિચર્યા કરવાથી શ્રદ્ધા, શીલ, શ્રત, ત્યાગ અને પ્રજ્ઞાની અભિવૃદ્ધિ થાય છે, તે માણસની પરિચર્યા કરવી એ મારો મત છે.
એ
સુ હે ગોતમ, બ્રાહ્મણે આ ચાર ધનોનું પ્રતિપાદન કરે છે. ભિક્ષાચર્યા એ બ્રાહ્મણોનું સ્વકીય ધન છે, ધનુષ્યબાણ એ ક્ષત્રિયનું, ખેતી અને ગોરક્ષા એ વૈશ્યોનું અને દાતરડું અને ટોપલી એ શોનું સ્વકીય ધન છે. ચારે વણે પોતપોતાના સ્વકીય ધન પ્રત્યે બેદરકાર થાય, તે ચોરી કરવાવાળા ચોકીદારની જેમ તેઓ અકૃત્યાકારી બને છે. આ બાબતમાં આપનું કહેવું શું છે?
ભ૦–હે બ્રાહ્મણ, આ ચાર ધને કહેવા લેકોએ બ્રાહ્મણને અધિકાર આપ્યો છે?
એસુ –ના, હે ગોતમ.
ભ૦–તો પછી માંસ ખાવાની ઈચ્છા ન હોય તેવા ગરીબ માણસને જબરદસ્તીથી માંસનો ભાગ આપીને તેની કિંમત માગવા જેવું બ્રાહ્મણનું આ કૃત્ય ગણવું જોઈએ. ક્ષત્રિય, બ્રાહ્મણ, વૈશ્ય અને શુદ્ધ આ ચાર કુળમાં જન્મેલા માણસોને અનુક્રમે ક્ષત્રિય, બ્રાહ્મણ, વૈશ્ય અને શદ્ર કહે છે. જેવી રીતે લાકડું, શકલિકા, ઘાસ અને છાણ એ ચાર પદાર્થોમાંથી ઉત્પન્ન થયેલા અગ્નિને અનુક્રમથી કાણાગ્નિ, શલિકાગ્નિ, તૃણાગ્નિ અને ગોમયાગ્નિ કહે છે. તેવી જ જાતની આ ચાર સંજ્ઞાઓ છે. પણ આ ચારે કુળના માણસો પ્રાણઘાતાદિક પાપોથી નિવૃત્ત થાય, તે તેમાંના બ્રાહ્મણો એકલા જ મૈત્રીભાવના કરી શકે, અને બીજા વર્ણના લેકે મૈત્રીભાવના કરી શકે નહિ, એમ તને લાગે છે?
એસુ –હે ગોતમ, એમ નથી. કોઈ પણ વણને માણસ મૈત્રીભાવના કરી શકશે.
ભ૦-–ફક્ત બ્રાહ્મણ જ નદી પર જઈને સ્નાનચૂર્ણ વડે પિતાનું શરીર સાફ કરી શકશે, પણ બીજા વર્ણના લેકા પિતાનું શરીર સાફ નહિ કરી શકે, એવું તને લાગે છે?
