________________
૨૩૪
ભગવાન બુદ્ધ
હાથમાં રાખ્યો હતો, એવું મનિઝમનિકાયના (નં. ૯૬ ) એ સુકારિત્ત ઉપરથી દેખાય છે. તેમાંના લખાણનો સારાંશ આ પ્રમાણે –
એક વખત ભગવાન બુદ્ધ શ્રાવસ્તી આગળ જેતવનમાં અનાથપિડિકના આરામમાં રહેતા હતા. તે વખતે એ સુકારી નામને બ્રાહ્મણ તેમની પાસે આવ્યો અને કુશલ–સમાચારાદિક પૂછીને એક બાજુ બેઠો. પછી તે બોલ્યો, “હે ગોતમ, બ્રાહ્મણો ચાર પરિચર્યાઓ (સેવાઓ) બતાવે છે. બાહ્મણોની પરિચર્યા ત્યારે વર્ણના લેકે કરી શકે છે; ક્ષત્રિયની પરિચર્યા ક્ષત્રિય, વૈશ્ય અને શો એ ત્રણ વર્ણોથી થઈ શકે છે; વૈશ્યની પરિચર્યા વૈશ્ય અને શુદ્રો જ કરી શકે છે અને શુદ્રની સેવા શુદ્ધ જ કરી શકે છે. બીજા વર્ણને માણસ તેની પરિચય શી રીતે કરી શકશે? આ પરિચર્યાની બાબતમાં આપને શો અભિપ્રાય છે?”
ભ૦–હે બ્રાહ્મણ, બ્રાહ્મણોનું આ કહેવું બધા લેકને મંજૂર છે? આવી જાતની પરિચર્યાઓ કહેવાને અધિકાર લેકેએ તેમને આપ્યો છે?
એસુવહે ગતમ, એવું નથી.
ભ૦–તે પછી, કેાઈ માંસ નહિ ખાવા ઇચ્છતા ગરીબ માણસને તેના પાડોશીઓ માંસનો ભાગ બળજબરીથી આપે અને તેને કહે કે આ માંસ તું ખા અને તેની કિંમત આપ! તેવી જ રીતે બ્રાહ્મણે લેક પર આ પરિચર્યાએ જબરદસ્તીથી લાદે છે એમ કહેવું જોઈએ. મને એમ લાગે છે કે, માણસ ગમે તે વર્ણને હોય પણ જેની પરિચર્યા કરવાથી કલ્યાણ થાય છે, અકલ્યાણ થતું નથી, તેની જ પરિચર્યા કરવી ઘટે છે. ચારે વર્ણના સમજુ લેકેને પૂછીએ તે તેઓ પણ એ જ અભિપ્રાય આપશે. ઉચ્ચ કુળમાં, ઉચ્ચ વર્ણમાં કે ધંનવાન કુળમાં જન્મ લે એ સારું છે અથવા ખરાબ છે, એમ હું કહેતો નથી. ઉચ્ચકુળમાં, ઉચ્ચ વર્ણમાં અથવા ધનવાન કુળમાં જન્મેલો માણસ પ્રાણધાતાદિક પાપો કરવા માંડે, તે તેની કુલીનતા સારી નથી. પણ તે પ્રાણઘાતાદિક પાપથી વિમુક્ત થાય