________________
૨૨૮
ભગવાન બુદ્ધ
ભગવાન બોલ્યા, “હે વાસિક, તૃણ, વૃક્ષ, ઈત્યાદિ વનસ્પતિઓમાં ભિન્ન ભિન્ન જાતિઓ દેખાય છે. તેવી જ રીતે કીડાઓ, કીડીઓ ઈત્યાદિ ક્ષુદ્ર પ્રાણીઓમાં પણ તે દેખાય છે. સર્પોની, શ્વાપદોની, પાણીમાં રહેવાવાળાં મોની અને આકાશમાં ઊડવાવાળાં પક્ષીઓની પણ અનેક જાતિઓ છે. તેમના ભિન્નત્વનાં ચિહ્નો તે તે પ્રાણીસમુદાયમાં સ્પષ્ટ દેખાય છે, પણ માણસોમાં ભિન્નત્વનું ચિહ્ન દેખાતું નથી. વાળ, કાન, આંખો, મોટું, નાક, હેઠ, ભમર, ડોક, પેટ, પીઠ, હાથ, પગ ઇત્યાદિ અવયવોમાં એક માણસ બીજા માણસથી સહેજ પણ ભિન્ન થઈ શકતો નથી. તેથી પશુપક્ષી ઇત્યાદિમાં જેવી આકારને લીધે ભિન્ન જાતિઓ દેખાય છે, તેવી તે મનુષ્ય પ્રાણીઓમાં નથી, બધા માણસોનાં અવયવ લગભગ સરખાં જ હોવાથી માણસમાં જાતિભેદ નક્કી થઈ શકતું નથી. પણ માણસની જાતિ કર્મથી નક્કી થઈ શકે છે.
કાઈ બાભણ ગાય પાળીને ઉપજીવિકા ચલાવતો હોય તે તેને ગોવાળ કહે, બ્રાહ્મણ કહે નહિ. જે શિલ્પકલાવડે ઉપજીવિકા ચલાવે છે તે કારીગર, જે વેપાર કરે છે તે વાણિયો, દૂતનું કામ કર તે દૂત, ચોરી પર નભે છે તે ચેર, યુદ્ધકલા પર જીવે છે તે
દ્ધા, યજ્ઞયાગો પર ઉપજીવિકા કરે છે તે યાજક અને જે રાષ્ટ્ર પર ઉપજીવિકા ચલાવે છે તે રાજા છે, એમ ગણવું. પરંતુ આમાંના કોઈને પણ જન્મથી બ્રાહ્મણ કહી શકાય નહિ.
બધાં સંસારબંધન તેડીને જે કોઈ પણ પ્રાપંચિક દુઃખથી ડરતો નથી, કોઈ પણ ચીજની જેને આસક્તિ નથી, તેને હું બ્રાહ્મણ કહું છું. બીજાએ આપેલી ગાળે, વધબધ ઈત્યાદિ જે સહન કરે છે, ક્ષમા એ જ જેનું બળ છે, તેને હું બ્રાહ્મણ કહે છે. કમલપત્ર પરના જલબિંદની જેમ જે ઈહલોકના વિષયસુખથી અલિપ્ત રહે છે, તેને જ હું બ્રાહ્મણ કહું છું.”
જન્મથી બ્રાહ્મણ થતો નથી કે અબ્રાહ્મણ થતો નથી.