________________
૧૦
જાતિભેદ
જાતિભેદનું મૂળ 'ब्राह्मणोऽस्य मुखमासीदबाहू राजन्यः कृतः। ऊरू तदय यद्वैश्यः पद्भयां शुद्रो अजायत ।'
ત્ર. ૧૦/૧૧/૧૨ હિંદુસ્તાનના જાતિભેદનું મૂળ ઉપરની પુરુષસૂક્તની ઋચામાં છે એમ ગણાય છે. પણ આ માન્યતા ભૂલભરેલી છે. વેદકાલની પહેલાં પણ સપ્તસિધુ પ્રદેશમાં અને મધ્ય હિંદુસ્તાનમાં અહિંસાધર્મની જેમ જાતિભેદધર્મ પણ અસ્તિત્વમાં હતા. આર્યોના આગમનને લીધે અને વૈદિક સંસ્કૃતિના પ્રસારને લીધે અહિંસાધર્મને અરણ્યવાસ સ્વીકારવાની ફરજ કેવી રીતે પડી તે પહેલા પ્રકરણમાં બતાવવામાં આવ્યું જ છે. (પૃ. ૯-૧૧) પણ જાતિભેદની બાબતમાં એવું થયું નથી. તેમાં સહેજ ફેરફાર થઈને તે ચાલુ જ રહ્યો છે.
ક્ષત્રિયોનું જોર સુમેરિયામાં ઘણે ભાગે પૂજારી જ રાજા થતા અને એ જ રિવાજ સપ્તસિંધ પ્રદેશમાં હતા. આ પ્રદેશમાં જે નાનાં નાનાં રાજ્યો હતાં તેમના પ્રમુખ વૃત્રને ઇન્ડે મારી નાખ્યો. અને તેથી ઇન્દ્રને બ્રહ્મહત્યાનું પાપ લાગ્યું, એવું વર્ણન મહાભારતમાં છે.* આર્યોના આગમન પહેલાં કેવી સ્થિતિ હતી તે ઉપરની ચામાં કહ્યું છે. ઋષિ કહે છે, “ એક વખતે વિરાટ પુરુષનું મુખ બાહ્મણ
* હિંદી સંસ્કૃતિ અને અહિંસા' પૃ. ૧૫ જુઓ. ૧૫
