________________
૨૨૪.
ભગવાન બુદ્ધ
વ્યર્થ બડબડ વધી. તેમની અભિવૃદ્ધિ થવાથી લાભ અને દ્વેષ વધવા માંડયા અને તેને લીધે મિથ્યાદષ્ટિ વધી અને બીજાં બધાં અસત કર્મો બધે ફેલાયાં.
મહાવિજિત રાજાને પુરહિતે કહેલા યજ્ઞવિધાનો ખુલાસે આ ચક્કવત્તિસીહનાદ સુત્ત પરથી થાય છે. જોકે પાસેથી બળજબરીથી જનાવરો ઝૂંટવી લઈને તેમનો યજ્ઞમાં વધ કરવો એ સાચે યજ્ઞ નથી, પણ રાજ્યના લોકોને સમાજોપયોગી કાર્યમાં નિયુક્ત કરીને બેકારી નષ્ટ કરવી એ જ સાચે યજ્ઞયાગ છે. બલિદાનપૂર્વક યજ્ઞયાગ કરવાની પ્રથા ક્યારની નષ્ટ થઈ છે, તેમ છતાં આજે પણ સાચો યજ્ઞ કરવાનો પ્રયત્ન ભાગ્યે જ દેખાય છે. બેકારી ઘટાડવા માટે જર્મનીએ અને ઈટાલીએ યુદ્ધસામગ્રી વધારી; તેને લઈને ક્રાંસ, ઈગ્લેંડ અને અમેરિકા વગેરે રાષ્ટ્રોને પણ યુદ્ધસામગ્રી વધારવી પડી અને હવે યુદ્ધ ફાટી નીકળવાનો સંભવ દેખાય છે. અહીં જાપાને તે ચીન પર ચઢાઈ કરી જ છે; અને ત્યાં મુસલિની અને હિટલર આવતી કાલે શું કરશે, તેની કોઈને કલ્પના નથી.* પણ એટલું તો સાચું કે આ બધાનું પર્યવસાન રણયજ્ઞમાં જ થશે, અને તેમાં બીજાં પ્રાણીઓ કરતાં મનુષ્ય પ્રાણીઓની આહુતિ વધારે પ્રમાણમાં આપવી પડશે. આ રણયજ્ઞ અટકાવવો હોય, તે લોકોને યુદ્ધસામગ્રી તરફ નહિ વાળતાં સમાજોન્નતિના કાર્યમાં લગાડવા જોઈએ. આમ કરવાથી જ ભગવાન બુદ્ધે ઉપદેશેલું યજ્ઞવિધાન અમલમાં આવશે. અસ્તુ.
આ થોડું વિષયાંતર થયું. બુદ્ધના યજ્ઞવિધાનના સ્પષ્ટીકરણ માટે તે યોગ્ય હતું. ઉપર આપેલાં સુરો બુદ્ધ પછી અમુક વખતે રચાયાં હોય, તો પણ તેમાં બુદ્ધે ઉપદેશેલાં મૂળભૂત તને ખુલાસો કરવામાં આવ્યો છે. આવા સુયજ્ઞનો ઉપદેશ આપનાર ગુરુને વેદનિંદક કહી તેની અવહેલના કરવી એગ્ય છે કે કેમ તેને જ વિચાર સુએ કરવો ઘટે છે.
* આ લખાણ ગયા મહાયુદ્ધ પહેલાં લખાયું હતું તે એમ ને એમ રહેવા દીધું છે.
