________________
યજ્ઞયાગ
૨૧૫
પછી તે કહે છે, “આ મારા યજ્ઞ માટે આટલા બળદ મારે, આટલાં વાછરડાં, મારે, આટલી વાછરડીઓ મારે, આટલાં બકરાંઓ મારે, આટલાં ઘેટાં મારે, ચૂપ માટે આટલા વૃક્ષ તેડે, કુશાસન માટે આટલા દર્ભ કાપે.” તેના દાસ, દૂત અને કમેકાર દંડભયથી ડરીને આંસુ પાડતા પાડતા તે કામ કરે છે. આને કહે છે આત્મન્તપ અને પરન્તપ.”
લેકેને ગેહિંસા જોઈતી નહતી. આ દાસ, દૂત અને કર્મકાર યજ્ઞનાં કામે રડતા રડતા કેમ કરતા હશે? કારણ કે આ યજ્ઞમાં જે જનાવર માર્યા જતાં તે ગરીબ ખેડૂતો પાસેથી જબરદસ્તીથી લાવવામાં આવતાં હતાં. અને તેથી ખેડૂતોને ઘણું દુઃખ થતું. સુત્તનિપાત્તના બ્રાહ્મણ-ધમ્પિક સુત્તમાં અતિપ્રાચીન કાળના બ્રાહ્મણોનું આચરણ વર્ણવ્યું છે. તેમાં નીચેની ગાથાઓ છે.
यथा माता पिता भाता अञ वाऽपि च आतका। गावो नो परमा मित्ता यासु जायन्ति ओसधा ॥ अन्नदा बलदा चेता वण्णदा सुखदा तथा। एतमत्थवसं त्वा नास्सु गावो हर्निसु ते ॥
મા, બાપ, ભાઈ અને બીજાં સગાસંબંધીઓની જેમ ગાયે અમારી મિત્ર છે. કારણ કે તેમને ઉપર ખેતીને આધાર છે. તેઓ અન્ન, બલ, કાંતિ અને સુખ આપવાવાળી છે. આ કારણ જાણીને પ્રાચીન બ્રાહ્મણો ગાયની હત્યા કરતા ન હતા.'
આ પરથી એમ જણાય છે, કે સામાન્ય લેકેને ગાય પિતાનાં સગાસંબંધીઓ જેવી લાગતી અને યજ્ઞયાગમાં તેમની અમર્યાદ કતલ કરવી લેકને મુદ્દલે ગમતી નહતી. રાજાઓએ અને શ્રીમંત લેકએ પિતાની ગાયોને વધ કર્યો હોત તે તેમના દાસ, કર્મકારોને રેવાના પ્રસંગો બહુ ઓછા પ્રમાણમાં આવ્યા હોત. પણ આ જનાવરો તેમના જેવા જ ગરીબ ખેડૂત પાસેથી જબરદસ્તીથી
