________________
યજ્ઞયાગ
૨૦૯
હરિ તપશ્ચર્યા મારે અગ્નિ છે; જીવ યજ્ઞકુંડ, યોગ હ્રચા, શરીર છાણાં, કમ સમિધા, સંયમ શાંતિ; આવા વિધિ વડે ઋષિઓએ વર્ણવેલ યજ્ઞ હું કરું છું.
બ્રા –તારું તળાવ કયું? શાંતિતીર્થ કર્યું?
હરિ.--ધર્મ એ જ મારું તળાવ અને બ્રહ્મચર્ય શાંતિતીર્થ છે. અહીં સ્નાન કરીને વિમલ, વિશુદ્ધ મહર્ષિ ઉત્તમ પદને પામે છે.
આ ઉપરાંત યજ્ઞયાગોને નિષેધ કરવાવાળી બીજી એક ગાથા આ જ ઉત્તરાધ્યન સૂત્રના ૨૫ મા અધ્યાયમાં છે. તે આ પ્રમાણે–
पसुबंधा सव्वे वेया जळू च पावकम्मुणा। न त तायंति दुस्सीलं कम्माणि बलवंतिह॥
બધા વેદોમાં પશુમારણનું કહ્યું હોવાથી યજન પાપકર્મથી મિશ્રિત છે. યજ્ઞ કરવાવાળાઓનાં એ પાપકર્મો તેમનું રક્ષણ કરી શકતાં નથી. ”
હરિકશિબલની કથામાં કેવળ યજ્ઞનો જ નિષેધ કર્યો છે. પણ આ ગાથામાં યજ્ઞને જ નહિ, વેદને પણ નિષેધ સ્પષ્ટ જણાય છે.
શ્રમણપથેનો વેદવિરોધ અજિત કેસકંબલ નાસ્તિકમતપ્રવર્તક હોવાથી તે કેવળ યજ્ઞયાગનો જ નહીં, વેદને પણ નિષેધ કરતો હોવો જોઈએ એવું અનુમાન સર્વદર્શનમાં આપેલા ચાર્વાક મતના વર્ણન પરથી કરી શકાય છે. ચાર્વાક મતના નિર્દેશક જે લેકે સર્વદર્શનમાં છે, તેમાંની આ ત્રણ લીટીઓ છે?—
पशुश्चेन्निहतः स्वर्ग ज्योतिष्टोमे गमिष्यति स्वपिता यजमानेन तत्र कस्मान्न हिंस्यते ॥... . त्रयो वेदस्य कर्तारो भण्डधूर्तनिशाचरा :
અગ્રિમ યજ્ઞમાં મરાયેલ પશુ જે સ્વર્ગમાં જાય છે, તો તે યજ્ઞમાં યજમાન પોતાના પિતાની જ હત્યા શા માટે નથી કરતો ? ભણ્ડ, ધૂર્ત અને રાક્ષસ એ ત્રણ વેદોના રચનારા છે.”
૧૪
