________________
યજ્ઞયાગ
કરીને તિબેટ, ચીન અથવા લંકા જેવા દેશમાં જઈ ને વસ્યા.' આ તારા પરથી તે વખતના અંગ્રેજી ભાષા જાણવાવાળા હિંદુને બૌદ્ધ ધર્મ વિષે કેવા ખ્યાલ હતા, તેનું અનુમાન થઈ
શકે છે.
૨૦૭
લાઇટ એફ એશિયા 'ની અસર
આ પછી ૧૮૭૯ ની સાલમાં એડિવન આર્નોલ્ડ ( Edwin Arnold ) તે લાઇટ આક્ એશિયા ' ( Light of Asia ) નામના પ્રખ્યાત કાવ્યગ્રંથ પ્રસિદ્ધ થયેા. તેના વાંચનથી અંગ્રેજી જાણુવાવાળા હિંદુઓની યુદ્ધ વિષેની આદરબુદ્ધિ વધી; પણ યજ્ઞયાગાના વિધ્વંસ કરીને અહિંસા પરમધમ સ્થાપવા માટે યુદ્ધના અવતાર થયેા, એ માન્યતા વધુ મજબૂત થઈ અને એ કલ્પના આજે પણ થાડેણે અંશે પ્રચલિત છે. આ કલ્પનામાં કેટલા સત્યાંશ છે તે જોવા માટે શુદ્ધ પાતે અને તેના સમયના શ્રમણેા યજ્ઞયાગ વિષે શું માનતા હતા, તેને વિચાર કરવા યેાગ્ય જણાય છે. હરિકેશખલની કથા
શ્રમણપ થામાંના જૈન અને બૌદ્ધ એ બે પથાના જ ગ્રન્થા આજે ઉપલબ્ધ છે. તેમાં જૈતાના ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રમાં રિશિખલની કથા આવે છે. તેને સારાંશ નીચે મુજબ:—
હરિ શિખલ એ ચાણ્ડાલના (શ્વપાકના) દીકરા હતા. તે જૈન ભિક્ષુ ખનીને મોટા તપસ્વી થયા. એક વખત એક માસના ઉપવાસ કર્યાં પછી પારણાને દિવસે તે ભિક્ષાટન કરતા કરતા એક મહાયજ્ઞ ચાલતા હતા ત્યાં જઈ ચઢથો. મલિન વસ્ત્રાચ્છાદિત તેનું દૃશ શરીર જોઈને યાજક બ્રાહ્મણેાએ તેને તિરસ્કાર કરીને તેને ત્યાંથી ચાલ્યા જવાનું કહ્યું. ત્યાં હિંદુક વૃક્ષપર રહેતા એક યક્ષ ગુપ્તરૂપથી રિકૅશિખલના જેવા અવાજ કાઢીને બ્રાહ્મણાને ઉદ્દેશીને ખેાલ્યા, હું બ્રાહ્મણા, તમે કેવળ શબ્દોને ભાર વહેવાવાળા છે; વેદોના અભ્યાસ કરા છેા પણ વેદેશનેા અર્થ તમે જાણુતા નથી.'' આ રીતે પેલા
66
