________________
૨૦૬
ભગવાન બુદ્ધ ખ્યાલ પશ્ચિમના લોકોમાં હતો તેમાં બન્ફના પ્રયાસથી ઠીક ઠીક પરિવર્તન થયું. પરિણામે છે. વિલ્સન જેવા ખ્રિસ્તભક્તો પણ બૌદ્ધ ધર્મને અભ્યાસ કરવા માંડયા અને તેમના સહવાસને લીધે આપણી અહીંની કેલેજોમાં શિક્ષણ લઈને બહાર નીકળતા જુવાની બૌદ્ધ ધર્મ વિષેની માન્યતામાં ફેરફાર થવા માંડશે.
વિષ્ણુશાસ્ત્રી ચિપલુણકર પોતાના બાણકવિ વિષેના નિબંધમાં ' લખે છે –
આર્ય લોકોને અસલ જે વૈદિક ધમ હતા, તેમાં બુદ્ધ પહેલવહેલો પોતાને મતભેદ પ્રગટ કર્યો. વખત જતાં તેના મતને ઘણ અનુયાયીઓ મળ્યા અને મૂળ ધર્મમાં ભાગલા પડીને આ નવા લેકે પિતાને બૌદ્ધ કહેવરાવવા લાગ્યા. એમના નવા મત
ક્યા હતા, તે મતનો ઉદ્દભવ, પ્રસાર અને લય કયારે અને શા કારણોથી થયે, ઈત્યાદિ વાત ઇતિહાસકારો માટે ઘણું મનોરંજનને વિષય હતો; પણ એની ચર્ચા શા કામની? પહેલાંની જ દુ:ખની વાત અહીં ફરી કહેવી જોઈએ કે ઈતિહાસના અભાવને કારણે આ મહાલાભથી આપણે અને આખી દુનિયા વંચિત રહ્યાં. બુદ્ધ વિષે આપણે કશું જ જાણતા નથી, તેમ છતાં એક વાત સ્પષ્ટ છે કે તેની બુદ્ધિ અસામાન્ય હોવી જોઈએ. કારણ કે તેના પ્રતિપક્ષી લેકોએ એટલે બ્રાહ્મણોએ પણ તેને ઈશ્વરને પ્રત્યક્ષ નવમે અવતાર ગણ્યો ! જયદેવે ગીતગોવિંદની શરૂઆતમાં કહ્યું છે –
निन्दसि यज्ञविधेरहह श्रुतिजातं । सदयहृदयदर्शितपशुघात। केशव धृतबुद्धशरीर जय जगदीश हरे ॥ ( ध्रुवपद )
ખ્રિસ્તી સંવતની શરૂઆતના સમયમાં બૌદ્ધોના બ્રાહ્મણે સાથે ભારે વાદવિવાદ થયા અને તેમાં શંકરાચાર્યે બૌદ્ધ ધર્મનું ખંડન કર્યું અને બ્રાહ્મણ ધર્મની ફરી સ્થાપના કરી. આ રીતે બૌદ્ધોને પરાજય થયા પછી તેઓ પિતાની ઇચ્છાથી કે રાજાજ્ઞાને લીધે દેશયાગ
