________________
યજ્ઞયાગ
પૌરાણિક બુદ્ધ હિંદુઓ બુદ્ધિને વિષ્ણુને નવમે અવતાર ગણે છે. વિષ્ણુએ બુદ્ધાવતાર ધારણ કરીને અસુરોને મેહમાં નાખ્યા અને દેવે દ્વારા તેમનો નાશ કર્યો, એવી કથા વિષ્ણુપુરાણમાં છે. તેને સારાંશ ભાગવતના નીચેના માં મળે છે –
ततः कलौ संप्रयाते संमोहाय सुरद्विषाम् । वुद्धो नामाऽजनसुतः कीकटेषु भविष्यति ॥
તે પછી કલિયુગ આવ્યો ત્યારે અસુરોને મોહમાં નાખવા માટે બુદ્ધ નામને અજનને પુત્ર કીકટ દેશમાં ઉત્પન્ન થશે.”
સામાન્ય હિન્દુઓને બુદ્ધાવતારની ખાસ માહિતી નથી હોતી. શાસ્ત્રીઓ, પંડિતો કે પુરાણની કથાઓ સાંભળનારા ભાવિક હિન્દુઓને બુદ્ધ વિષેનું જે જ્ઞાન છે, તે વિષ્ણુપુરાણ કે ભાગવત એ બે ગ્રંથ પરથી મળેલું હોય છે.
વિષ્ણુશાસ્ત્રીની કલ્પના પશ્ચિમના દેશોમાં મેક્સમૂલરના ગુરુ પ્રસિદ્ધ ફેંચ પંડિત બન્ફે સૌથી પહેલાં બૌદ્ધ ધર્મની બાબતમાં રસ લેવા માંડયો. પણ તેમને પૂરી ઐતિહાસિક સામગ્રી ઉપલબ્ધ નહિ થવાથી તે ધર્મ વિષેની સાંગોપાંગ માહિતી તેઓ પાશ્ચાત્યને આપી શકયા નહિ. તેમ છતાં બૌદ્ધ ધર્મ નકામો હોઈ વિચારમાં લેવા જેવો નથી એ જે
