________________
૧૯૮
ભગવાન બુદ્ધ एवं प्रवर्तितं चक्रं नानुवर्तयतीह यः। ___ अघायुरिंद्रियारामो मोघं पार्थ स जीवति ॥
આ રીતે આ શરૂ કરેલું (યજ્ઞયાગનું) ચક્ર આ જગતમાં જે ચલાવતા નથી, તેનું આયુષ્ય પાપરૂપ હોઈ, તે ઈદ્રિયોમાં જ સુખ શોધતા વ્યર્થ જીવે છે '૧
બ્રાહ્મણને લકસંગ્રહ પણ કોઈને એવો વિચાર આવે કે પ્રજાપતિએ શરૂ કરેલું આ ચક્ર બરાબર નથી, કારણ કે તેના મૂળમાં હિંસા છે, તે તેણે તે વિચાર મનમાંથી કાઢી નાખવો; કારણ કે તેનાથી અજ્ઞાની લોકમાં બુદ્ધિભેદ થશે.
न बुद्धिभेदं जनयेदज्ञानां कर्मसंगिनाम् । जोषयेत्सर्वकर्माणि बिद्वान्युक्तः समाचरन् ॥
કર્મમાં આસક્ત થયેલા અજ્ઞજનોને બુદ્ધિભેદ નહિ કરે. વિદ્વાન માણસે યુક્ત થઈને, એટલે બધા કર્મોનું બરાબર આચરણ કરીને, બીજા પાસે તે કરાવવાં.' (ભ.ગી. ૩ ૨૬. ગીતાનો આ આખો અધ્યાય જ વિચારણીય છે.)
ભગવદ્દગીતા ક્યા સૈકામાં લખાઈ એ ચર્ચામાં ઊતરવાની જરૂર નથી. પણ એક લેખકે તેને બુદ્ધસમકાલીન ગણી નથી. તેનો કાળ બુદ્ધ પછી પાંચસોથી એક હજાર વર્ષને હેવો જોઈએ એવાં ભિન્ન ભિન્ન અનુમાને પાશ્ચાત્ય પંડિતોએ કર્યા છે. તે ઠીક ઠીક આધુનિક છે, એમાં શંકા નથી. તોપણ તેમાં દર્શાવેલા વિચારો બુદ્ધના સમયના બ્રાહ્મણોમાં પ્રચલિત હતા. પોતાને કુશલ તત્ત્વનું જ્ઞાન થાય તે પણ તે લોકોમાં પ્રકટ કરવું નહિ, એવું પ્રતિપાદન લહિત્ય નામક કેસલદેશવાસી નામાંકિત બ્રાહ્મણ કરતા હતા. જે તેની વાર્તા ટૂંકામાં નીચે મુજબ છે –
૧ ભગવદ્ગીતા અ. ૩, મલેક ૯, ૧૦ અને ૧૬. ૨ દીઘનિકાય ભાગ ૧, લેહિચસુત્ત જુએ.
