________________
કર્મયોગ
૧૭
अभित्थरेथ कल्याणे पापा चित्तं निवारये। दन्धं हि करोतो पुञ्ज पापस्मि रमतो मनो॥
કલ્યાણકર્મો કરવામાં ત્વરા કરવી, અને પાપથી ચિત્તનું નિવારણ કરવું. કારણ કે આળસને લીધે પુણ્યકર્મ કરનારનું મન પાપમાં રમે છે.”
બ્રાહ્મણે કર્મયોગ અહીં સુધી બુદ્ધના કર્મયોગને વિચાર કર્યો. હવે તે વખતના બ્રાહ્મણોમાં કઈ જાતને કર્મયોગ ચાલુ હતું, તેનો સંક્ષેપમાં વિચાર કરે ઈષ્ટ છે. બ્રાહ્મણોની ઉ૫જીવિકાનું સાધન યજ્ઞયાગ હોવાથી, તે વિધિપૂર્વક કરવા એને જ બ્રાહ્મણો પોતાનો કર્મયોગ માનતા હતા. તે પછી ક્ષત્રિયોએ યુદ્ધ, વૈશ્યોએ વ્યાપાર અને શકોએ સેવા કરવી, એ તેમને કર્મયોગ છે, એવું તેઓ પ્રતિપાદન કરતા. આમાં કોઈ કંટાળી જાય, તો તેણે સર્વસંગ પરિત્યાગ કરીને જંગલમાં જવું અને તપશ્ચર્યા કરવી, એને તેઓ સંન્યાસયોગ કહેતા. તેમાં તેમના કર્મયોગનો ઉચ્ચાંક આવી જતો હતો. કેટલાક બ્રાહ્મણો સંન્યાસ લઈને પણ અગ્નિહોત્રાદિક કમગનું આચરણ કરતા અને તેને જ શ્રેષ્ઠ સમજતા. આ વિષે ભગવદ્દગીતામાં કહ્યું છે –
यज्ञार्थात्कर्मणोन्यत्र लोकोऽयं कर्मबन्धनः । तदर्थ कर्म कौंतेय मुक्तसंगः समाचर ॥
યજ્ઞને માટે કરેલા કર્મથી જુદુ કમ લેકાને બંધનકારક થાય છે. તેથી, હે કૌતેય, સંગ મૂકીને તું યજ્ઞ માટે કર્મ કર.'
सहयज्ञाः प्रजाः सृष्ट्वा पुरोवाच प्रजापतिः । . __ अनेन प्रसविष्यध्वमेष वोऽस्त्विष्टकामधुक्॥
પહેલાં (સૃષ્ટિના આરંભમાં) યજ્ઞની સાથે પ્રજા નિર્માણ કરીને બ્રહ્મદેવ બોલ્યા, તમે આ યન વડે વૃદ્ધિ પામશે; એ તમારી ઈષ્ટ કામધેનુ થાઓ !” અને તેથી,
