________________
કર્મયોગ
૧૯૩
ખાવાનું મૂકી દે છે. આ લેકેનું સાંભળીને પેલા લેકે માં ફાટફૂટ પાડવા માટે તે એ વાત તેમને કહેતા નથી, અથવા પેલા લોકોની વાત સાંભળીને આમને કહેતો નથી; આ પ્રકારે જેમનામાં ઝઘડા થયા હોય તેમની વચ્ચે એ સમાધાન કરાવે છે, અને જેમનામાં સંપ છે તેમને ઉત્તેજન આપે છે. એકતામાં તેને આનંદ જણાય છે અને સંપ થાય એવું તે ભાષણ કરે છે. તે ગાળ આપવાનું છોડી દે છે. તે સીધું, કાનને મીઠું લાગે એવું હૃદયંગમ, નાગરિકને શોભે તેવું અને જનતાને ગમે તેવું ભાષણ કરે છે, તે બડબડ કરતા નથી, પણ પ્રસંગનુસાર, તથ્ય, અર્થ યુક્ત ધાર્મિક, શિષ્ટાચારને અનુસરતું, યાદ રાખવા જેવું, યોગ્ય સમયનું, સકારણ, મુદ્દાવાળું અને અર્થપૂર્ણ ભાષણ કરે છે. આ રીતે વાચાથી ચતુવિધા ધાર્મિક આચરણ થાય છે.
છે અને હે ગૃહસ્થ, ત્રણ પ્રકારનું માનસિક ધર્માચરણ કર્યું ? કઈ માણસ પરદ્રવ્યનો લાભ કરતો નથી, પારકાની સંપત્તિનાં સાધને પિતાનાં થાય એવો વિચાર સેવતા નથી, તેનું ચિત્ત દ્વેષથી મુક્ત હોય છે. આ પ્રાણીઓ અવૈર, નિબંધ, દુઃખરહિત અને સુખી થાઓ, એ તેને શુદ્ધ સંક૯૫ હોય છે. તે સમ્યદૃષ્ટિ થાય છે. દાનધર્મ છે, સુકૃતદુષ્કૃત કર્મોનું ફળ છે, ઈહલેક પરલેક છે, ઈત્યાદિ વાત પર તેને વિશ્વાસ હોય છે. આ રીતે મન વડે ત્રિવિધ ધર્માચરણ થાય છે.” *
ટૂંકમાં કહીએ તો પ્રાણઘાત, અદત્તાદાન (ચોરી) અને કામમિથ્યાચાર (વ્યભિચાર) આ ત્રણ કાયિક પાપકર્મો; અસત્ય, ચાડી, ગાળ અને વ્યર્થ બડબડ એ ચાર વાચસિક પાપકર્મો; અને પરદ્રવ્યનો લોભ, બીજાઓના નાશની ઇચ્છા, અને નાસ્તિક દષ્ટિ એ ત્રણ માનસિક પાપકર્મો છે આ દસે દોષોને અકુશલ કર્મપથ કહે છે. તેમનાથી નિવૃત્ત થવું એટલે કુશળ કર્મપથ. તે પણ દસ છે અને તેમનું વર્ણન
* મમનિકાય (નં. ૪૧) સાલેવ્યસુત્ત જુઓ.
૧૩
