________________
૧૮૬
ભગવાન બુદ્ધ
दृष्टवदानुश्रविकः
स ह्यविशुद्धिक्षयातिशययुक्तः। દષ્ટ ઉપાયની જેમ વૈદિક ઉપાય પણ (નકામે) છે, કારણ તે અવિશુદ્ધિ, નાશ અને અતિશય વડે યુક્ત છે.'
અને “ગુomવિજવા દેવા.' ઇત્યાદિ વેદનિંદા ભગવદ્દગીતામાં ક્યાં નથી? પણ સાંખ્ય બ્રાહ્મણોના જાતિભેદ ઉપર હુમલો કર્યો નહિ, અને ભગવદ્દગીતાએ તો જાતિભેદને ઉઘાડી રીતે જ ટેકે આપ્યો છે, તેથી તેની વેદનિંદા કેઈને ખટકી નહિ. આથી ઊલટું, બુદ્ધ વેદનિંદા કરી નથી, છતાં તેમણે જાતિભેદ ઉપર જેસર હુમલો કર્યો. પછી તે વેદનિંદક ઠરે એમાં શી નવાઈ? વેદ એટલે જાતિભેદ અને જાતિભેદ એટલે વેદ, એવું આ બેનું ઐક્ય છે! જાતિભેદ નહિ હોય તો વેદ શી રીતે રહે? અને જાતિભેદ રાખીને વેદનો એક અક્ષર પણ કોઈને આવડત ન હોય, તેપણ વેદપ્રામાણ્યબુદ્ધિ કાયમ રહેવાથી વેદ પણ રહ્યો જ કહેવાય!
બુદ્ધસમકાલીન શ્રમણબ્રાહ્મણોમાં ઈકવરવાદને બિલકુલ મહત્ત્વ ન હતું, એ ઉપરના વિવેચન પરથી જણાશે જ. તેમાંના કેટલાકે ઈશ્વરને
સ્થાને કર્મને માનતા, અને ક્યારેક ક્યારેક બુદ્ધ કર્મવાદી નથી તેથી તે નાસ્તિક છે એવો તેના પર આરોપ કરતા. એ આરોપનું નિરસન આ પછીના પ્રકરણમાં કરવામાં આવશે.