________________
ભગવાન બુદ્ધે
स यथा शकुनिः सूत्रेण प्रबद्धो दिशं दिशं पतित्वान्यत्रायतनमलब्ध्वा बन्धनमेवोपश्रयत पत्रमेव खलु सोम्य तन्मनो दिशं दिशं पतित्वान्यत्रायतनमलब्ध्वा प्राणमेवोपश्रयते प्राणबन्धनं हि સોમ્ન મન વૃતિ ( છાન્દોગ્ય ૬/૮/૨)
· તે ( આત્મા ), જેવી રીતે દેરીથી બાંધેલું પંખી ચારે દિશાઓમાં ઊડે છે. પણ ત્યાં રહી ન શકવાથી પાછું બંધનમાં જ આવે છે, તેવી જ રીતે, હે સેમ્પ, મન વડે આત્મા ચારે દિશાઓમાં ઊડે છે અને ત્યાં સ્થાન ન મળવાથી પ્રાણનેા આશ્રય લે છે; કારણ કે પ્રાણુ એ મનનું બંધન છે.'
૧૭૬
શાથતવાદ અને ઉચ્છેદવાદ
આત્મા વિષેતી આવી વિચિત્ર અને વિવિધ કપના મુહુના સમયના શ્રમણ બ્રાહ્મણેામાં ફેલાઇ હતી. એ બધી કલ્પના એ જ પ્રકારમાં સમાવિષ્ટ હતી. તેમાંને એક પ્રકાર એ કે,
सस्सतो अत्ता च लोको वंझो कूटट्ठो एसिकठ्ठाया ठितो । · આત્મા અને જગત શાશ્વત છે. તે વજ્બ ફૂટસ્થ અને નગરદ્વાર પાસેના સ્તંભની જેમ સ્થિર છે.' *
આ વાદમાં પૂરણ સપ, મક્ષિંત ગેાસાલ, ધ કચ્ચાયન, અને નિગણ્ય નાથપુત્તના માનેા સમાવેશ થતા હતા.
અને ખીજા શ્રમમ્રાહ્મણા ઉચ્છેદવાદ પ્રતિપાદન કરતા હતા. તેઓ કહેતા—
अयं अत्ता रूपी चातुम्मादाभूतिको मातापेत्तिसंभवा कायस्त भेदा उच्छिज्जति विनस्सति न होति परं मरणा ॥
• આ આત્મા જડ, ચાર મહાભૂતાના બનેલા અને માબાપમાંથી ઉત્પન્ન થયેલેા, શરીરભેદ પછી છિન્ન થાય છે, વિનાશ પામે છે. તે મૃત્યુ પછી રહેતા નથી.'
આ અને બીજા અનેક આત્મવાદ દીધનિકાયના બ્રહ્મજાલસુત્તમાં આપ્યા છે. ખીન્ન નિકાયામાં પણ ભિન્ન ભિન્ન આત્મવાદને ઉલ્લેખ મળે છે.
