________________
આત્મવાદ
૧૭૧
અને મખિલ ગાસાલ એ લેાકાને પરમશુકલાભિજાતિમાં સમાવેશ ચાય છે. ’’ આ ઉપરથી એવું સ્પષ્ટ જણાય છે કે પૂરણ કસપનેા સ`પ્રદાય અને આજીવિકાના સંપ્રદાય એક થયા હતા. નન્દુ વચ્છ વગેરે ત્રણ આચાર્યો આજીવક પરંપરાના આગેવાના હતા. કશ્યપના અને તેમના આત્મવાદમાં ફરક ન હતા અને કશ્યપને તેમના દેહદડનના માર્ગ પસંદ હતા, એ પણ આ પરથી સાબિત થાય છે. અજિત કેસમ્બલના નાસ્તિકવાદ
અજિત કેસકમ્બલ પૂરેપૂરા નાસ્તિક હતા, એ તેનેા ઉચ્છેદવાદ જોતાં જ ધ્યાનમાં આવે છે. સદર્શોન-સંગ્રહમાં આપેલા ચાર્વાક મતને તે સંસ્થાપક ન હાય તાપણુ એક પ્રસિદ્ધ પુરસ્કર્તા તે હશે જ. તેને જેમ ભ્રાહ્મણેાના યજ્ઞયાગ પસંદ ન હતા તેવી જ રીતે આવકાદિક શ્રમણાની તપશ્ચર્યાં પણ માન્ય ન હતી. સર્વેદનસંગ્રહમાં કહ્યું છે કે, अग्निहोत्रं त्रयो वेदास्त्रिदण्डं भस्मगुण्ठनम् । बुद्धिपौरुषहीनानां जीविका धातृनिर्भिता ॥
અગ્નિહોત્ર, ત્રવેદ, ત્રિદંધારણ, અને ભસ્મ લગાડવી એ ભ્રહ્મદેવે સર્જેલી બુદ્ધિહીન અને પૌરુષહીન પુરુષોની ઉપવિકા છે.’ એમ છતાંય અતિની ગણના શ્રમણેામાં થતી હતી, એનું કારણ તેને વૈદિક હિંસા મુદ્દલ ગમતી ન હતી. અને તે તપશ્ચર્યા કરતે ન હતા, તેમ છતાં શ્રમણુના આચારવિચાર પાળતા હતા. શ્રમણાના આત્મવાદથી પણ તે અલિપ્ત ન હતા. ચાર મહાભૂતમાંથી આત્મા ઉત્પન્ન થાય છે અને મૃત્યુ પછી તે પાછા મહાભૂતામાં જઈ ને ભળે છે, એવી તેની આત્માની કલ્પના હતી. એટલે કુદરતી રીતે જ તેને મત એવા હતા કે,
(
यावज्जीवं सुखं जीवेन्नास्ति मृत्योरगोचरः । भस्मीभूतस्य देहस्य पुनरागमनं कुतः ॥ જીવતા છીએ ત્યાંસુધી સુખેથી રહેવું; કારણ મૃત્યુની પકડથી પ્રાણી ખચનાર છે જ નહિ. અને દેહની રાખ થયા પછી તે દેહ પા કથાંથી આવે?’
