________________
૧૭૦
ભગવાન બુદ્ધ
આ (આત્મા) મારવાવાળો છે એવું જે માને છે, અથવા આ મરાય છે એવું જે સમજે છે, તે બન્નેને સત્ય સમજાતું નથી. કારણકે એ મારતા નથી અથવા કોઈનાથી મરાતો પણ નથી. (અ. ૨, શ્લેક ૨૧).
यस्य नाहंकृतो भावो बुद्धिर्यस्य न लिप्यते । हत्वाऽपि स इमाल्लोकान्न हन्ति न निबध्यते ॥
જેને અહંભાવ નથી, જેની બુદ્ધિ છે તેનાથી) અલિપ્ત રહે છે, તે આ લોકોને મારે તોપણ તે તેમને મારતો નથી; તે તેમાં બદ્ધ થતું નથી. (અ. ૧૮, . ૧૭)
અક્રિયવાદ અને સંસારશુદ્ધિવાદ
આ અક્રિયવાદથી મકખલિ ગોસાલને સંસારશુદ્ધિવાદ ખાસ દૂર નહોતો. તેનું કહેવું એમ જણાય છે કે આત્મા પ્રકૃતિથી અલિપ્ત હોવા છતાં તેને નિશ્ચિત જન્મ લેવા પડે છે અને તે પછી તે એની મેળે મુક્ત થાય છે. ચોરાશી લાખ જન્મ લઈને પ્રાણી ઉન્નત દશાએ પહોંચે છે, એ માન્યતા હજુ પણ હિંદુ સમાજમાં જોવામાં આવે છે. મક્ખલિ ગોસાલના સમયમાં તે ખૂબ જ પ્રચલિત હતી એમ જણાય છે.
કેટલાક સમય પછી પૂરણ કાશ્યપનો સંપ્રદાય મખલિ ગેસલને આજીવક પંથમાં ભળી ગયો, એમ અંગુત્તરનિકાયના છઋનિપાતના એક (નં. ૫૭) સુત્ત ઉપરથી જણાઈ આવે છે. તેમાં આનંદ ભગવાનને કહે છે, “ ભદન્ત, પૂરણ કમ્સપે કૃષ્ણ, નીલ, લહિત, હરિદ્ર, શકલ અને પરમશકલ એવી છે અભિજાતિઓ કહી છે. કસાઈ, પારધી, વગેરે કાન કૃષ્ણભિજાતિમાં સમાવેશ થાય છે. ભિક્ષુ વગેરે કર્મવાદી લેકાનો ની જાતિમાં; એક વસ્ત્ર વાપરવાવાળા નિગ્રંથોનો લોહિતાભિજાતિમાં, સફેદ વસ્ત્ર વાપરવાવાળા અચેલક શ્રાવકેન (આજીવકોનો) હરિદ્રાભિજાતિમાં; આજીવકોને અને આજીવક ભિક્ષુણીઓને શુકલાભિજાતિમાં; અને નન્દ વચ્છ, કિસ સંકિચ્ચ
