________________
આત્મવાદ
૧૬૭
તે કહે, “પ્રાણીની અપવિત્રતાને માટે કશો હેતુ નથી, કશું કારણ નથી. હેતુ વિના, કારણ વિના, પ્રાણીઓ અપવિત્ર થાય છે. પ્રાણીની શુદ્ધિને કશે હેતુ નથી, કશું કારણ નથી. હેતુ વિના, કારણ વિના પ્રાણીઓ શુદ્ધ થાય છે. પિતાના સામર્થ્યવડે કશું થતું નથી. બીજાના સામર્થ્ય વડે કશું થતું નથી. પુરુષના સામર્થ્ય વડે કશું થતું નથી. બલ નથી, વીર્ય નથી, પુરુષશકિત નથી, પુરુષપરાક્રમ નથી. સર્વ સત્ત્વો, સર્વ પ્રાણીઓ, સર્વ ભૂત, સર્વ જીવો અવશ, દુબલ અને નિર્વીર્ય છે. તેઓ નિયતિ (નસીબ ), સંગતિ અને સ્વભાવને લઈને પરિણત થાય છે. અને છ માંથી કોઈ પણ એક જાતિમાં (વર્ગમાં) રહીને સુખદુખનો ઉપભોગ કરે છે. ડાહ્યાઓ અને મૂર્ખાઓ બને ચોરાસી લાખના ફેરામાંથી પસાર થાય, ત્યારે જ તેમનાં દુ:ખોને નાશ થાય છે. કોઈ માણસ એમ કહે, કે શીલ વડે, વ્રત વડે, તપ વડે અથવા બ્રહ્મચર્ય વડે હું અપરિપકવ કર્મોને પકવ કરીશ, અથવા પરિપકવ થયેલા કર્મનાં ફળ ભોગવીને તેને નષ્ટ કરી નાખીશ, તો પણ તેનાથી તે થઈ શકશે નહિ. આ સંસારમાં સુખ અને દુ:ખો પરિમિત પયિાથી (માપોથી) ગણી શકાય તેવી નિશ્ચિત સંખ્યામાં હોય છે. તેમાં વધારે કે ઘટાડે કરી શકાતો નથી. જેવી રીતે સૂતરની દડી ફેંકીએ તે તે આખી ઊખળે ત્યાં સુધી ગબડ્યા કરશે, તેવી જ રીતે ડાહ્યાઓ અને મૂર્ખાઓ (સંસારના) સમગ્ર ફેરાઓમાંથી પસાર થશે ત્યારે જ તેમનાં દુઃખોનો નાશ થશે.”
ઉછેરવાદ અજિત કેસકમ્બલ ઉઠેદવાદી હતા. તે કહે છે, “દાન, યજ્ઞ, હોમ એ બધાંમાં કશું નથી; સારું કે ખરાબ એ કર્મનું ફળ અને પરિણામ નથી; ઈહલેક, પરલોક, માતાપિતા અથવા ઔપપાતિક ( દેવ કે નરકવાસી) પ્રાણીઓ નથી; ઈહલોક અને પરલોક જાણીને, બરાબર સમજીને બીજાને શીખવનાર તત્વો અને યોગ્ય માર્ગે જનાર શ્રમણબ્રાહ્મણો આ જગતમાં નથી. મનુષ્ય ચાર ભૂતોનો બનેલો છે. તે મરી
