________________
શ્રાવકસંઘ
૧૬૧
ચિત્ત સારી પેઠે સમાધાન પામ્યું હોય અને જ્ઞાનલાભ થયો હોય ત્યારે સમ્યક રીતે ધર્મ જાણનાર વ્યક્તિને (નિર્વાણ માર્ગમાં ) સ્ત્રીત્વ કેવી રીતે આડે આવે? જેને હું સ્ત્રી છું, હું પુરૂ , અથવા હું પણ કાઈક છું, એવો અહંકાર હોય તેને માર આવી વાત કરે !” પિતાને સેમા ભિલુણીએ ઓળખી કાઢો, એમ જાણુને માર દુઃખિત હદયે ત્યાં જ અન્તર્ધાન પામ્યો.
આ સંવાદ કાવ્યમય છે. તો પણ તે પરથી બૌદ્ધસંધમાં સ્ત્રીઓનો દરજજો કે હતા, તે સ્પષ્ટ થાય છે.
નિર્વાણમાર્ગમાંના શ્રાવકના ચાર ભેદ નિર્વાણમાર્ગમાં શ્રાવકેના સતાપન્ન, સકદાગામી, અનાગામી અને અરહા એ ચાર ભેદ હતા. સાય દિદ્ધિ (આમા ભિન્ન પદાર્થ હોઈ તે નિત્ય છે એવી દષ્ટિ), વિચિકિચ્છા (બુદ્ધ, ધર્મ અને સંઘ એ વિષે જ શંકા કે અવિશ્વાસ)સીલખતપરામાસ (સ્નાનાદિક વ્રત અને ઉપવાસો વડે મુકિત મળશે એવો વિશ્વાસ) એ ત્રણ સંયેાજનેને ( બંધનો) નાશ કરીને શ્રાવક સોતાપન્ન થાય છે; અને તે માર્ગમાં એ સ્થિર થાય એટલે તેને સતાપત્તિ ફલોર કહે છે. તે પછી કામરાગ (કામવાસના ) અને પટિઘ (ક્રોધ) એ બે સંજના શિથિલ થઈને અજ્ઞાન ઓછું થાય એટલે તે સકદાગામી થાય છે; અને તે માર્ગમાં સ્થિર થયા પછી તેને સકદાગામી ફલટ્ટો કહે છે. આ પાંચેય સંજનાને પૂર્ણપણે નાશ કર્યા પછી શ્રાવક અનાગામી થાય છે અને તે માર્ગમાં સ્થિર થયા પછી તેને અનાગામિફલદ્દો કહે છે. તે પછી રૂપરાગ (બ્રહ્મલોકાદિ પ્રાપ્તિની ઈચ્છા) અરૂપરાગ (અરૂપ દેવલોક પ્રાપ્તિની ઈચ્છા ), માન ( અહંકાર), ઉચ્ચ (ભ્રાન્તચિત્તતા)
૧. અહંકાર ત્રણ પ્રકારનાઃ (૧) હું શ્રેષ્ઠ છું એવી માન્યતા (૨) હું, સદશ છું એવી માન્યતા અને (૩) હું હીન છું એવી માન્યતા. વિભંગ , (PT. S.) પૃ. ૩૪૬ અને ૩૫૩.
૨. ફલ-સ્ટરથ: ૧૧