________________
૧૬૦
ભગવાન બુદ્ધ
રચવામાં આવી હતી. શ્રામણ ભિના અને શ્રામણેરીઓ ભિક્ષણીઓના આશ્રયે રહેતાં હતાં, એટલે જ એ બેમાં ફરક હતે.
શ્રાવકસંઘના ચાર વિભાગ પણ સંઘના ચાર વિભાગમાં શ્રામણોની અને શ્રામણેરીઓની ગણના કરી નથી. તેથી ભગવાનની હૈયાતીમાં તેમને સહેજ પણ મહત્ત્વ ન હતું, એમ માનવું જોઈએ. ભિક્ષુ, ભિક્ષુણી, ઉપાસક અને ઉપાસિકા એ જ બુદ્ધના શ્રાવકસંઘના વિભાગ છે.
ભિક્ષુસંઘનું કાર્ય ઘણું મોટું હતું 'એમાં શંકા નથી. તો પણ ભિક્ષુણી, ઉપાસક અને ઉપાસિકાઓએ પણ સંઘની અમ્મુન્નતિમાં મેટે ફાળો આપ્યો હતો, એવા અનેક દાખલાઓ ત્રિપિટક સાહિત્યમાં મળે છે.
સ્ત્રીઓને દરજે બુદ્ધના ધર્મમાર્ગમાં સ્ત્રીઓનો દરજજો પુરુષ એટલે જ હતા. એ વાત સેમા ભિક્ષુણીને મારી સાથે જે સંવાદ થયો તે પરથી જણાઈ આવશે.
બપોરના વખતમાં સોમા ભિક્ષુણ શ્રાવસ્તીની પાસેના બંધનમાં ધ્યાન કરવા બેઠી ત્યારે મારી તેની પાસે આવીને બોલ્યો,
यन्तं इसीहि पत्तब्बं ठानं दुरभिसंभव ॥
न त द्वंगुलपाय सका पप्पोतुमिथिया ॥
જે (નિર્વાણ) સ્થાન ઋષિઓને મળવું મુશ્કેલ, તે સ્થાન (ભાત ચઢયો હોય ત્યારે તપાસી જેવાની) બે આંગળીઓની જેની પ્રજ્ઞા, એવી સ્ત્રીને મળી શકે એ સંભવતું નથી.
સામાભિક્ષુણુએ કહ્યું, इस्थिभावो किं कयिरा चितम्हि सुसमाहिते। आणम्हि वत्तमानम्हि सम्मा धम्भं विपस्सतो॥ यस्स नून सिया एवं इत्थाहं पुरिसो ति वा ।
किञ्चि वा पन अस्मीति तं मारो वत्तुमरहति ॥ ૧. ભિખુણસંયુત્ત, સુત્ત ર.
