________________
જાપાન આજે હજાર બાર વર્ષથી બૌદ્ધધર્મી છે. ૧૮૫૩ની સાલમાં જાપાન પર કમોડોર પેરીએ તે પ તાકો ત્યારે જાપાનમાં એકદમ જાગૃતિ આવી અને એકતા થઈ. કેવી રીતે થઈ? બૌદ્ધધમે જાપાનને દુર્બળ કેમ ન બનાવ્યું ?
આ પ્રશ્નોના જવાબ પોતાને મોટા સમજનાર ટીકાકારોએ જરૂર આપ જોઈએ -પિતાને સુજ્ઞ માનીને, બીજાને તાપ આપતા' એ મલેકનું આ એક ચરણ કવિ મોરોપંતે આવા પ્રતિષ્ઠિત ગણાતા લોકોને ઉદ્દેશીને જ લખ્યું હશે! એમણે અને એમના પૂર્વજોએ જે પાપ કર્યો તે બધાં માટે બુદ્ધને જવાબદાર ગણી આ લેકે. આનંદપૂર્વક પિતાના પાવિત્રનું ડહાપણ ઓળતા ફરે છે!
(૩) બુદ્ધના સંબધિજ્ઞાન પછી તેના ચરિત્રનું કાલક્રમપૂર્વક માળખું કેમ આપ્યું નથી ?
જવાબ : આજે જે પ્રાચીન સાહિત્ય ઉપલબ્ધ છે તેને આધાર લઈને આવું અરાખડું બનાવવું શક્ય નથી. બુદ્ધનો ઉપદેશ કાલક્રમને અનુસરીને આપવામાં આવ્યું નથી, એટલું જ નહિ પણ મૂળ ઉપદેશમાં ઘણો ઉમેરો થયો છે. તેમાંથી સત્ય તારવી કાઢવું ઘણું મુશ્કેલ છે. તે પ્રયત્ન મેં આ ગ્રંથમાં કર્યો જ છે. પણ કાલક્રમને અનુસરીને બુદ્ધચરિત્રનું માળખું તૈયાર કરવું શક્ય થયું નથી.
(૪) આર્યો ભરતખંડમાં આગમન થયા પછી વૈદિક સંસ્કૃતિ અને ઉદ્દભવ થય; તે પહેલાં “દાસો 'ની એટલે બ્રાહ્મણોની સંસ્કૃતિ હતી, એવું બતાવનાર આધાર ક્યા?
જવાબ: આ મુદ્દાની ચર્ચા મેં “હિંદી સંસ્કૃતિ અને અહિંસા ” નામના મારા પુસ્તકના પહેલા પ્રકરણમાં કરી છે. તે પુસ્તક આ પુસ્તકની સાથે વાંચવાથી ઘણી વાતોનું સ્પષ્ટીકરણ થશે. મારે મત બધા લોએ સવીકારવો જોઈએ એવો મારો જરાય આગ્રહ નથી. મને તે વિચારણીય લાગવાથી જ લેકે આગળ મૂક્યો છે. દાસ અને આર્ય એ બંનેની સંસ્કૃતિઓને બુદ્ધના ચરિત્ર સાથે ઘણે ઓછો
