________________
૧૫૬
ભગવાન બુદ્ધ
રાહુલ ઠામણેર ભિક્ષુસંધ અને ભિક્ષુણીસંઘ સ્થાપન થયા પછી તેમાં શ્રામણેર અને શ્રામણેરીઓને દાખલ કરવાં પડ્યાં. સૌથી પહેલાં ભગવાન બુદ્ધ રાહુલને શ્રામણેર બનાવ્યાની કથા મહાવગ્નમાં આવી છે, તે આ પ્રમાણે - ભગવાન કેટલોક વખત રાજગૃહમાં રહીને કપિલવસ્તુ આવ્યા. ત્યાં તે નિગ્રોધારામમાં રહેતા હતા. એક દિવસ ભગવાન શુદ્ધોદનના ઘર પાસે ભિક્ષાટન કરતા હતા ત્યારે રાહુલમાતાએ તેમને જોયા, ત્યારે તેણે રાહુલને કહ્યું, “બેટા રાહુલ, આ તારા પિતા છે, તેમની પાસે જઈને તું તારો પોતાનો દાયભાગ (વારસો) માગી લે.” માતાનું વચન સાંભળીને રાહુલ ભગવાનની સામે જઈને ઊભો રહ્યો અને બોલ્યો, “હે શ્રમણ, તારી છાયા સુખકર છે.” ભગવાન ત્યાંથી ચાલ્યા ગયા. રાહુલ “મારે દાયભાગ ઘો” એમ કહેતો કહેતે તેની પછવાડે ગયો. વિહારમાં પહોંચ્યા પછી પિતાને દાયાધ (વારસ) રાહુલને આપવાના ઉદ્દેશથી ભગવાને સારિપુત્તને બોલાવીને રાહુલને શ્રામણેર બનાવ્યો. આ વાત શુદ્ધોદનને ગમી નહિ. નાનાં બાળકોને પ્રવજ્યા આપવાથી તેમના પાલકોને કેવું દુઃખ થાય છે એ કહીને તેણે ભગવાન પાસે એવો નિયમ કરાવ્યો કે અલ્પવયી માણસને પ્રત્રજ્યા આપવી નહિ.
આ કથા ઐતિહાસિક કસોટીએ ટકતી નથી. એક તે શુદ્ધોદન શાક્ય કપિલવસ્તુમાં રહેતો નહોતો. બીજું એ કે નિગ્રોધારામ બુદ્ધની ઉત્તરાવસ્થામાં બાંધવામાં આવ્યો હતો અને તે વખતે રાહુલ અલ્પવયી ન હતા. આથી આ વાર્તા ઘણાં શતકે પછી રચીને મહાવગ્નમાં દાખલ કરી છે, એમ કહેવું પડે છે.
ભગવાન બુદ્ધ રાહુલને શ્રામણરદીક્ષા આપી તે વખતે તેની કિંમર સાત વર્ષની હતી એવું અમ્બદિકરાહુલોવાક સુત્તની અદકથામાં કહ્યું છે, અને એજ માન્યતા બૌદ્ધ લેકામાં હજુ પણ પ્રચલિત છે. બેધિસત્ત્વના ગૃહત્યાગને દિવસે રાહુલકુમાર જો એમ માની
