________________
શ્રાવકસંઘ
૧૪૭
વાપરું છું, તે કેવળ ઉત્પન્ન થયેલા રોગના નાશને માટે અને આરોગ્ય પ્રાપ્ત થાય ત્યાં સુધી જ '*
દેવદત્ત કરેલો સંઘભેદ સંધમાં સરળતા અને મૈત્રીભાવ ટકી રહે એ માટે ભગવાન ખૂબ તકેદારી રાખતા હતા. છતાં મનુષ્યસ્વભાવ એવી વિચિત્ર વસ્તુ છે કે તેના સમુદાયમાં મતભેદ થઈને પક્ષ પેદા થવાને જ. આનું મુખ્ય કારણ અભિમાન અને તેની સાથેનું અજ્ઞાન જ ગણવું જોઈએ. માણસ ગમે તેટલી સાદાઈથી વર્તે, તે પણ તે આગેવાન થવાની ઈચ્છા રાખતો હોય તો બીજાના ગુણોને અવગુણોનું સ્વરૂપ આપીને પિતાનું મહત્ત્વ વધારવાનો પ્રયત્ન કર્યા વગર તે રહેશે નહિ. તેની જાળમાં જે અજ્ઞાની લો કે પકડાય, તે તે સહેજે વિલક્ષણ સંપ્રદાય સ્થાપી શકે છે.
બૌદ્ધ સંઘમાં આવી જાતનો પહેલો ભિક્ષુ દેવદત્ત હતા. એ શાક્યોમાંને એક હાઈ ને બુદ્ધનો સગો હતો. સંઘનું નેતૃત્વ પોતાને સોંપવું એવી તેણે ભગવાનને વિનંતી કરી. ભગવાને તે સ્વીકારી નહિ. તેથી અજાતશત્રુ રાજા દ્વારા બુદ્ધને મારવા માટે તેણે મારાઓ મોકલ્યા. પણ તેઓ બુદ્ધનું ખૂન કરવાને બદલે તેના જ શિષ્યો બની ગયા. પછી દેવદત્તે ગૃધ્રકૂટ પર્વતની એક ટેકરી પરથી બુદ્ધની ઉપર એક મોટો પત્થર ફેંક્યો. તેનો એક અણીદાર ટૂકડો બુદ્ધના પગને વાગવાથી તેઓ જખમી થયા. જખમ મટડ્યા પછી ભગવાન રાજગૃહમાં ભિક્ષાટન માટે ગયા ત્યારે દેવદત્તે તેમના ઉપર નાલગિરિ નામનો મન્મત્ત હાથી છૂટ મુકાવ્યા. તે હાથીએ ભગવાનની ચરણરજ માથે ચઢાવી અને તે પાછો પિતાના તબેલામાં જઈને ઊભો રહ્યો. આ રીતે બધાં જ કાવતરાં નિષ્ફળ થયાં પછી દેવદત્ત ભગવાનને વિનંતિ કરી કે સંઘને માટે તપશ્ચર્યાના
* આ રીતે ચાર શરીરપયોગી પદાર્થ સાવધાનતાથી વાપરવાની કિયાને પચ્ચકખણ (પ્રત્યવેક્ષણ) કહે છે અને રૂઢિ આજે પણ ચાલુ છે.
