________________
શ્રાવકસંઘ
૧૪૩
બ્રહ્મચારીઓ આવે અને આવેલા સુજ્ઞ બ્રહ્મચારીઓ સુખેથી રહે, એ માટે ભિક્ષુઓ હમેશા જાગૃત રહેશે, ત્યાં સુધી ભિક્ષુઓની અભિવૃદ્ધિ જ થશે, પરિહાનિ નહિ થાય.”
સંઘે એકત્ર થવું, એકમતથી સંઘકાર્યો કરવાં, વૃદ્ધ, શીલવાન ભિક્ષુઓને માન આપવું વગેરે વિનયપિટકમાં મળી આવતા નિયમ ભગવાન બુદ્ધ વછઓ જેવાં સ્વતંત્ર ગણરાજ્યોમાં જે પદ્ધતિ પ્રચલિત હતી. તે પરથી લીધા હતા, એવું આ ઉપરથી જણાઈ આવશે. સંઘના કેટલાક નિયમો લોકતિઓ પરથી નક્કી કર્યા
પરંતુ રાજ્યાનુશાસનના બધા જ નિયમો સંધને લાગુ કરવા શકય ન હતા. સંઘમાં કાઈ ભિક્ષુ કશો ગુનો કરે તો પણ તેને માટે વધુમાં વધુ દંડ તેને સંધમાંથી કાઢી મૂકવો એ હત; એથી વધુ કઠોર દંડ ન હતો. કારણ કે સંધના બધા જ નિયમો અહિંસાત્મક હતા. તેમાંના ઘણા નિયમો પ્રચલિત લેક રૂઢિઓ પરથી લીધા હતા. ઉદાહરણ તરીકે, નીચેના નિયમ લો –
ભગવાન બુદ્ધ આળવીમાં અજ્ઞાળવ ચેતિયામાં રહેતા હતા તે સમયમાં આળવક ભિક્ષુઓ બાંધકામ કરતી વખતે જમીન ખોદાવતા. લેકે તેમના ઉપર ટીકા કરવા લાગ્યા. આ વાતની ખબર થતાં, ભગવાને તેમનો નિષેધ કરીને ભિક્ષુઓને નીચે મુજબને નિયમ બાંધી આપે –
જે ભિક્ષુ જમીન ખેદશે કે ખોદાવશે, તેને પાચિત્તિય થાય છે.*
ભિક્ષુઓએ નાની કુટિર અથવા જરૂર પૂરતો વિહાર બાંધીને તેમાં રહેવું, એટલી પરવાનગી ભગવાને આપી હતી, અને તે માટે જમીન જાતે બદલી કે બીજા પાસે દાવવી એમાં પાપ છે એમ નહોતું ગણાતું, તેમ છતાંય આ નિયમ કેવળ લોકોના સંતોષ માટે કરવો પડ્યો. ઘણાખરા શ્રમણે નાનાં નાનાં જંતુઓને નાશ નહિ થાય, એવી સંભાળ લેતા. તેઓ રાતના
* બૌદ્ધસંઘને પરિચય, પૃ. ૯૭ જુઓ.
