________________
શ્રાવકસંઘ
૧૩૯
"येमे भो गोतम समणब्राह्मणा संघिनो गणिनो गणाचरिया त्राता यसस्सिनो तित्थकरा साधुसम्मता बहुजनस्ल, सेय्यथीदं पूरणो कस्सपो, मक्खलि गोसालो, अजितो केल. कम्बलो, पकुधो कच्चायनो, सजयो बेलट्टपुत्तो, निगण्ठो નાથપુત્તt”
(પિંગલ કૌત્સ ભગવાનને કહે છે,) હે ગૌતમ, આ બધા સંઘીઓ, ગણીઓ, ગણાચાર્યો પ્રસિદ્ધ, યશસ્વી, તીર્થંકર અને બહુજનને માન્ય થયેલા (છ જણ છે કે, તે કયા? પૂરણ કસ્યપ મકખલિ ગોસાલ, અજિત કેસકંબલ, કુલ કય્યાયન, સંજય બેલપુર અને નિગણ્ય નાથપુર.”
બૌદ્ધસંઘની કર્તવ્યનિષ્ઠા આ છ આચાર્યો ઉંમરમાં ભગવાન બુદ્ધ કરતાં મોટા હતા. અને તેમના ભિક્ષુઓની સંખ્યા પણ ઘણું મોટી હતી. આ બધા આચાર્યોમાં બુદ્ધ ઉંમરમાં સૌથી નાના હતા, અને તેના ભિક્ષુસંઘની સંખ્યા પણ ઓછી હતી. તેમ છતાં આ નાનકડા નવા ભિક્ષુ બધાની મોખરે જઈને કેવળ હિંદુસ્તાન પર જ નહિ પણ સમગ્ર એશિયા ખંડ પર પ્રભાવ પાડ્યો એ કેવી રીતે થઈ શક્યું?
આને જવાબ એ કે ઉપરના છ શ્રમણુસંધ સંખ્યામાં મોટા હેવા છતાં, તે સામાન્ય જનસમૂહની ખાસ દરકાર કરતા ન હતા. તેમાંના ઘણાખરાનું ધ્યેય તપશ્ચર્યાના માર્ગ વડે મોક્ષ મેળવવાનું હતું. ગામમાં કે શહેરમાં જઈને તેઓ ગૃહ પાસેથી ભિક્ષા મેળવતા અને પ્રસંગોપાત્ત પોતાના સંપ્રદાયનું તત્ત્વજ્ઞાન શીખવતા, પણ તેઓ ગૃહસ્થોનાં હિત કે સુખ માટે ખાસ પ્રયત્ન નહોતા કરતા.
બૌદ્ધસંઘની વાત આથી ઊલટી હતી. લોકોના હિતને માટે અને સુખને માટે તમે ચારે દિશાઓમાં જાઓ, એક જ રસ્ત બે જણ જશે નહિ.” એવો બુદ્ધને ઉપદેશ ઉપર આપો જ છે. આ ઉપદેશ મહાવષ્યમાં અને મારસંપુત્તમાં આવ્યો છે અને એવી જ