________________
૧૩૮
ભગવાન બુદ્ધે
૨૫૦ શિષ્ય બૌદ્ધસંધમાં જોડાયા. એટલે તે વખતે ભિક્ષુસંધની સંખ્યા ૧૩૪૫ થઈ. પણ આવા મોટા ભિક્ષુસંધ બુદ્ધ પાસે હોવાને ઉલ્લેખ સુત્તપિટકમાં કયાંય જડતા નથી. ભગવાન બુદ્ધ પરિનિર્વાણુના પહેલાં એક બે વર્ષ અગાઉ રાજગૃહ આવ્યા ત્યારે તેની સાથે ૧૨૫૦ ભિક્ષુઓ હતા, એવું સાંમગલસુત્તમાં કહ્યું છે. પણ દીનિકાયનાં ખીજા` આઠ સુત્તોમાં ભિક્ષુસંધની સંખ્યા ૫૦૦ આપી છે; અને ભગવાનના છેલ્લા પ્રવાસમાં પણ તેની સાથે ૫૦૦ જ ભિક્ષુએ હતા એવું લાગે છે. ભગવાનના પરિનિર્વાણ પછી રાજગૃહમાં ભિક્ષુએની જે પહેલી પરિષદ ભરાઈ તેમાં પણ ૫૦૦ જ ભિક્ષુઓ હતા. આથી ભગવાનના પરિનિર્વાણ સુધી ભિક્ષુસંધની સંખ્યા ૫૦૦ થી ઉપર ગઈ નહેાતી એવું અનુમાન કરી શકાય છે.
ભગવાન બુદ્ધના પરિનિર્વાણ પછી આ સંખ્યા વધારવાને ક્રમ શરૂ થયેા હવા જોઈએ. લલિતવિસ્તરના આરભમાં જ એમ કહ્યું છે કે શ્રાવસ્તી આગળ ભગવાનની સાથે ૧૨૦૦ ભિક્ષુએ અને ૩૨૦૦૦ માધિસત્ત્વ હતા. આ રીતે પેાતાના સંપ્રદાયનું મહત્ત્વ વધારવા માટે તે સમયના ભિક્ષુઓએ પૂ`કાલીન ભિક્ષુઓની સંખ્યા વધારવાની શરૂઆત કરી, અને મહાયાન પંચના ગ્રંથકારાએ તે! તેમાં ફાવે તેટલા એધિસત્ત્વાના ઉમેરા કર્યો ! ખૌદુધની અવનતિ માટે કાઈ પણ મુખ્ય કારણ હાય તેા તે આ જ છે. પેાતાના ધર્મનું અને સંધનું મહત્ત્વ વધારવા માટે બૌદ્ધ ભિક્ષુએએ મનમાની દંતકથાઓ રચવા માંડી, અને બ્રાહ્મણએ તેમનાં કરતાં પણ વિલક્ષણ દંતકથાઓ રચીને ભિક્ષુઓના પૂર્ણ પરાભવ કર્યો !
૭ પ્રસિદ્ધ શ્રમણસંઘ
બુદ્ધના સંધા કરતાં મેાટા અને પ્રસિદ્ધ એવા યુદ્ઘસમકાલીન છ શ્રમણસધા અસ્તિત્વમાં હતા અને પૂરણ કાસર, મકલિ ગેાસાલ, અજિત કેસકંબલ, પષુધ કચ્ચાયન, સંજય ખેલઠ્ઠપુત્ત અને નિગણ્ય નાથપુત્ત એ નામના તે છ સંધેાના ઉપરીઓ માટે સમાજમાં ઘણા આદરભાવ હતા. આ વિષે મજિઝમનિકાયના ચૂળસારાપમ સુત્તમાં નીચેતેા ઉતારા મળે છે.
