________________
૧૪૦.
ભગવાન બુદ્ધ
જાતના ઉપદેશ સુત્તપિટકમાં અનેક જગ્યાએ મળી આવે છે. ભગવાન બુદ્ધના આ ઉપદેશને અનુસરીને વર્તવાથી તેને ભિક્ષુસંઘ બહુજનસમાજમાં પ્રિય અને આદરણીય બન્યો અને બધા લોકો પર તેમને પ્રભાવ પડ્યો.
અંદરોઅંદર ઝઘડતા લોકોને જોઈને બે ધિસત્વને વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન થયો. એ વાત ચોથા પ્રકરણમાં કહી જ છે. આ ઝઘડાએ રાજસત્તા દ્વારા મટાડવા અશક્ય હતા. જ્યાં સુધી તેમાં હિંસાત્મક બુદ્ધિ રહેશે ત્યાંસુધી સમાજના ઝઘડાઓ મટવા અાક્ય છે. એટલે જ રાજસત્તાથી નિવૃત્ત થઈને બેધિસત્વ મનુષ્યજાતિની મુક્તિનો માર્ગ શોધવા નીકળી પડ્યા. સાત વર્ષ સુધી તપશ્ચર્યાના અનેક અનુભવ લીધા પછી તેમને પાછલા પ્રકરણમાં આપેલે મધ્યમ માર્ગ જડ્યો; અને તેને પ્રચાર બધા લેકમાં કરવાનું તેમણે નક્કી કર્યું. આ જ કાર્ય માટે ભગવાન બુદ્ધ સંઘની સ્થાપના કરી. તેથી બીજા સંઘના શ્રમણો કરતાં બૌદ્ધ શ્રમણે સામાન્ય જનતાના હિતસુખ વિષે વધુ પ્રયત્નશીલ રહેતા, એમાં નવાઈ પામવા જેવું નથી.
આધ્યાત્મિક ખેતીની આવશ્યક્તા સમાજમાં ખેતી, વેપાર ઈત્યાદિ ધંધાઓ શરૂ થાય તો પણ સમાજમાં એકતા ન હોય તે તે ધંધાઓથી ફાયદો નહિ થાય; એક માણસે વાવેલું ખેતર બીજે કાપી જશે અને વેપારીને બીજે કઈ ચોર લૂંટી લેશે. આવી રીતે સમાજમાં અવ્યવસ્થા શરૂ થાય તે તે સમાજમાંની વ્યક્તિઓને ખૂબ દુઃખ સહેવું પડશે. આવી એક્તા શસ્ત્રબળવડે ઉત્પન્ન કરી શકાય, તે પણ તે ટકાઉ નહિ બને. એકબીજા પ્રત્યેનું સૌજન્ય અને ત્યાગવૃત્તિમાંથી પેદા થયેલી એકતી જ સાચી એકતા કહેવાય. સામાન્ય જનસમૂહમાં આવી એક્તા પેદા કરવાને બુદ્ધને હેતુ હતો, એવું સુત્તનિપાતના કાસિભારદ્વાજ સુત્ત ઉપરથી દેખાય છે. તેનો સારાંશ નીચે મુજબ છે :
