________________
૧૨૬
ભગવાન બુદ્ધ
ગણવા. પૂર્વજન્મમાં આત્માએ પાપ કર્યું હોવાથી દુઃખ ઉત્પન્ન થયું, એવું તેઓ માનતા અને તેના પરિવારને માટે દેહદમન કરીને આત્માને દુઃખ આપતા. બીજા પ્રકારના શ્રમણ સાંખ્યો જેવા હતા. તેઓ માનતા કે જડપ્રકૃતિને લીધે દુઃખ ઉત્પન્ન થયું અને આત્માને પ્રકૃતિના કબજામાંથી છોડાવવા માટે તેઓ કઠોર તપ આચરતા. ત્રીજા પ્રકારના શ્રમણો એવું પ્રતિપાદન કરતા કે આત્મા અને પ્રકૃતિ બે મળીને દુઃખ ઉત્પન્ન કરે છે અને તેઓ આત્માને તેમાંથી છોડાવવા માટે દેહદમન કરતા હતા. ચોથા પ્રકારના શ્રમણ દુઃખને આકસ્મિક સમજતા અને તેથી અક્રિયવાદ તરફ ખેંચાતા. આવી રીતે શ્રમણો કાં તો નિષ્ફળ તપશ્ચર્યા કરતા અથવા નિષ્ક્રિય થઈ જતા. બહુજનસમાજને તેમને ઘણું જ ઓછો લાભ મળતો.
દુઃખનું સાચું કારણ આત્મા કે પ્રકૃતિ નથી, પણ માણસની તૃષ્ણ છે એ વાત પહેલવહેલી ભગવાન બુદ્ધ જ બતાવી આપી. પૂર્વજન્મની અને આ જન્મની તૃષ્ણામાંથી જ સર્વ દુ:ખ પેદાં થાય છે. તૃષ્ણ ક્યાંથી આવી એ પ્રશ્ન નિરર્થક છે. તે જ્યાં સુધી હશે ત્યાં સુધી દુ:ખ ઉત્પન્ન થવાનું જ. આ બીજું આર્યસત્ય.
તૃષ્ણને નાશ કરવાથી જ માણસ દુખમાંથી મુક્ત થાય છે. એ ત્રીજું આર્યસત્ય. •
અને તૃષ્ણનાશનો ઉપાય એટલે બે છેડાઓની વચ્ચે થઈને જ આર્યઅષ્ટાંગિક માર્ગ છે, એ ચોથું આર્યસત્ય.
અષ્ટાંગિક માર્ગનું સ્પષ્ટીકરણ આ આર્યઅષ્ટાંગિક માર્ગનું સમ્યક્ દષ્ટિ એ પહેલું પગથિયું છે. સમ્યક્ દષ્ટિ એટલે ચાર આર્યસત્યોનું યથાર્થ જ્ઞાન. દુનિયામાં દુઃખ ભર્યું છે. તે મનુષ્યજાતિની તીવ્ર તૃષ્ણમાંથી ઉત્પન્ન થયું. તે તૃષ્ણાને નાશ કરવાથી બધાને શાંતિ મળી શકે અને એકબીજા સાથે કાયા, વાચા, મનથી સદાચાર, સત્ય, પ્રેમ અને દયા ભાવથી વર્તવું એ આર્યઅષ્ટાંગિક માર્ગ એ જ તે શાંતિ મેળવવાનો માર્ગ છે. આવી સમ્યક્ દષ્ટિ લેકમાં ઉત્પન્ન નહિ થાય તો અહંકાર તથા સ્વાર્થને
