________________
ભગવાન બુદ્ધ
બોધિસત્વે સારથિને કેવી રીતે પ્રશ્ન કર્યો, એ બાબતમાં જાતક અદ્રકથાકાર કહે છે, “ માપવા આતના પૂછિat” (મહાપદાનસુત્તમાં આવેલી કથાને અનુસરીને પ્રશ્ન પૂછીને). તેથી આ બધી અદ્દભુત કથાઓ મહાપદાસુર પરથી લીધી છે એમ કહેવું જોઈએ.
તે પછી બેધિસત્વના ગૃહત્યાગનું કારણ શું? આનો જવાબ અત્તદંડસુત્તમાં ભગવાન બુદ્ધ પોતે જ આપે છે.
अत्तदण्डा भयं जातं जन पस्सथ मेधक।
संवेग कित्तयिस्सामि यथा संविजितं मया ॥१॥ फन्दमोन पजं दिस्वा मच्छे अप्पोदके यथा। अञ्जमओहि व्यारुद्ध दिस्वा मं भयमाविसि ॥२॥ समन्तमसरो लोको, दिसा सब्बा समेरिता। इच्छं भवनमत्तनो नादसार्सि अनोसित ।।
ओसाने त्वेव व्यारुद्धे दिस्वा मे अरती अहु ॥३॥ અને તેને અનુસરીને જ બીજા બુદ્ધોનાં ચરિત્રે વર્ણવવાં, એવું અકથાકાર કહે છે. આ વર્ણનમાંના ઘણાખરા ભાગે આ સુત્ત રચતાં પહેલાં કે તે પછી ગતમબુદ્ધના ચરિત્રમાં દાખલ કરવામાં આવ્યા અને તે ખુદ ત્રિપિટકમાં જુદે જુદે સ્થળે મળી આવે છે. ફક્ત ઉદ્યાનદર્શનને ભાગ ત્રિપિટકમાં નથી. તે જાતક અટ્ટકથાકારે લીધે છે. તે પહેલાં લલિતવિસ્તારમાં અને બુદ્ધચરિત કાવ્યમાં આ કથાનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે.
ગોતમ બોધિસત્વને માટે ત્રણ પ્રાસાદ બંધાવવામાં આવ્યા હતા, એ વાર્તા એતિહાસિક છે એમ હું માનતો હતો. પણ તેય કાલ્પનિક લાગે છે. કારણ કે શુદ્ધોદન જે જાતે મહેનત મજૂરી કરવાવાળે નાનકડો જમીનદાર, પિતાના દીકરા માટે ત્રણ પ્રાસાદ બાંધી શકે, એ સંભવતું નથી.
દીઘનિકાય' ભાગ બીજે, અનુવાદક સ્વર્ગસ્થ ચિંતામણુ વૈજનાથ રાજવાડે, (પ્રકાશક, ગ્રંથસંપાદક અને પ્રકાશક મંડળી, નં. ૩૮૦, ઠાકુરદ્વાર રેડ, મુંબઈ નં. ૨) નામના પુસ્તકના પ્રારંભમાં જ મહાપદાનસુનો મરાઠી અનુવાદ આપ્યું છે. જિજ્ઞાસુ વાંચકેએ તે જરૂર વાંચી જ.
